Wszyscy na co dzień zajmujący się hodowlą bydła mlecznego dokładnie zdają sobie sprawę z tego jak ważną rolę odgrywa dobre i efektywnie zarządzanie rozrodem krów. Profile ekonomiczne są w stanie dokładnie wyliczyć ile kosztuje dzień otwarty, kiedy krowa nie jest w ciąży. Dlatego wprowadzane są przeróżne systemy zarządzania stadem ułatwiające wykrycie rui oraz protokoły hormonalne ułatwiające synchronizacje rui i owulacje u bydła. Wszystko to po to, żeby zapłodnienie krowy nastąpiło w optymalnym czasie. Niezbędnym warunkiem, aby to osiągnąć jest uzyskanie po porodzie pełnej zdolności rozrodczej krów w odpowiednim terminie.
Kluczową rolę w tym procesie odgrywa fizjologiczna inwolucja macicy, która odgrywa bardzo ważna rolę we wznowieniu efektywności hormonalnej jajników. Wszystkie czynniki prowadzące do zapalenia macicy opóźniają ten proces.
FIZJOLOGICZNA INWOLUCJA MACICY
Powrót macicy do normalnych rozmiarów przed ciążą trwa u krowy około 3 tygodni. Regeneracja nabłonka błony śluzowej 40-50 dni. Dlatego też u zdrowych krów różne protokoły resynchronizacji rozpoczynane są najwcześniej około 30-40 dnia po wycieleniu. Podczas inwolucji macicy w ciągu pierwszych 7-10 dni po porodzie można zaobserwować znaczące wydalenie z dróg rodnych samic płynów obumarłych tkanek (lochie). Obecność żółtawej lub czerwono – brązowej wydzieliny, jest normalną oznaką „oczyszczania się” samic po porodzie. Objętość lochii może wahać się od 0,5l u pierwiastek do 1-2l u wieloródek.
Kluczową rolą w procesie inwolucji macicy i podjęcie cyklicznej efektywności jajników odgrywa zmasowane uwalnianie prostaglandyn PGF2α przez endometrium w okresie poporodowym. U krów o normalnym przebiegu okresu poporodowego i tych, u których obserwuje się przedłużony okres uwalniania prostalglandyn, dochodzi do szybszej inwolucji macicy i wcześniejszej owulacji, a co za tym idzie wznowienie cyklicznej pracy jajników. Owa prostaglandyna wydzielana jest przez błonę śluzową macicy. Jeżeli więc dojdzie do stanów zapalnych błony śluzowej macicy lub całej macicy, produkcja naturalnej prostaglandyny na odpowiednim poziomie nie będzie możliwa, a co za tym idzie opóźni to powrót krowy do pełnej zdolności rozrodczej. Dlatego odpowiednia profilaktyka, szybka diagnoza i intensywna terapia poporodowego zapalenia macicy jest tak istotna dla dobrego zarządzania rozrodem na farmie bydła mlecznego.
CZYNNIKI RYZYKA SPRZYJAJĄCE WYSTĘPOWANIU POPORODOWEGO ZAPALENIA MACICY:
- warunki środowiskowe i odpowiedni dobrostan na porodówce
- urazy macicy:
- martwy płód
- ciąża bliźniacza
- zaburzenie przebiegu porodu
- brak higieny podczas pomocy porodowej
- cesarskie cięcie
- opóźniona inwolucja macicy
- gorączka mleczna
- ketoza
- lewostronne przemieszczenie trawieńca
- subkliniczna hipokalcemia
- choroby zakaźne (Gorączka Q) w tym te które powodują immunosupresje (m.in. BVD i IBR)
Zapalenie macicy może przebiegać z różnymi objawami i w różnym czasie po wycieleniu.
Poporodowe zapalenie macicy(ang. puerperal metritis): to ostre, ogólne schorzenie mające miejsce zazwyczaj podczas pierwszych 10-14 dni po porodzie. Objawy kliniczne obejmują: obecność brązowej, wodnistej wydzieliny z dróg rodnych, często o nieprzyjemnym zapachu i podwyższonej temp. wewnętrznej ciała.Dlatego ze względów diagnostycznych tak ważne jest mierzenie temperatury u sztuk w pierwszych dniach po porodzie. W cięższych przypadkach można zaobserwować objawy ogólne, osowiałość, brak apetytu, spadek produkcji mlecznej i odwodnienie organizmu powiązane bardzo często z toksemią organizmu. Zbyt późna diagnostyka tego schorzenia oraz brak odpowiedniej terapii może prowadzić nawet do śmierci zwierzęcia. Bardzo często następstwami tej choroby są zrosty, ropnie i mikroropnie umiejscowione w błonie śluzowej macicy, a nie kiedy obejmujące wszystkie warstwy macicy, które powodują brakowanie zwierząt, ze względu na niemożność ich zacielenia. Porodowe zapalenie macicy najczęściej jest powiązane z zatrzymaniem łożyska, zaburzeniami akcji porodowej, obumarciem płodu lub ciążą bliźniaczą.
Kliniczne zapalenie błony śluzowej macicy(ang. clinical endometritis) inaczej nazywaną podostrym / chronicznym zapaleniem błony śluzowej macicy. Stan ten charakteryzuje się obecnością białego, ropnego lub śluzowo ropnego wypływu z dróg rodnych, w okresie 21 i więcej dni po wycieleniu, któremu nie towarzyszą uogólnione objawy kliniczne.
Specyficzną formą przewlekłego stanu zapalnego macicy jest ropomacicze. W przebiegu ropomacicza brak jest zewnętrznego wypływu z dróg rodnych, szyjka macicy jest zamknięta a w świetle macicy zgromadzona jest ropna wydzielina. Temu schorzeniu najczęściej towarzyszy długotrwały brak występowania objawów rujowych (anestrus), spowodowany brakiem wydzielania prostaglandyny przez zmienioną patologicznie błonę śluzową macicy.
Zdarzają się również podkliniczne stany zapalne błony śluzowej macicy(ang. subclinical endometritis). Mamy do czynienia wtedy z brakiem ropnej wydzieliny z pochwy.
U krów dotkniętych tym schorzeniem w badaniu klinicznym narządy rodne wyglądają na zdrowe, ale nie udaje się ich zacielić. Diagnostyka polega na badaniach cytologicznych wymazów z macicy. W przypadku większości krów we wczesnym okresie poporodowym w jamie macicy stwierdza się bakterie pochodzące z bezpośredniego otoczenia zwierząt. Są to bakterie zarówno chorobotwórcze jak i nie chorobotwórcze. Ma to istotne znaczenie w profilaktyce zakażeń macicy po porodzie.
Higiena, czystość kojcy porodowych, sprzętu używanego do pomocy porodowej, ludzi asystujących przy porodzie zmniejszają ryzyko wystąpienia zakażenia. Również bakterie wywołujące inne schorzenia bakteryjne u krów np. ropne stany zapalne racic, stany zapalne wymienia (tzw. letnie zapalenie wymion u krów zasuszonych) mogą ze środowiska wniknąć do jamy macicy i powodować infekcje.
Należy zdać sobie sprawę, że stany zapalne błony śluzowej macicy prowadzą do bezpłodnościw okresie utrzymywania się procesu zapalnego ale również do obniżenia wydajności rozrodczej jeszcze przez pewien czas po eliminacji zakażenia bakteryjnego. Ocenia się, że krowy przechodzące stan zapalny macicy wykazują 20% obniżenie odsetka zacieleń i około 30 dni okresu międzywycieleniowego.
Dane dotyczące częstotliwości występowania stanów zapalnych macicy u krów mlecznych różnią się w poszczególnych opracowaniach naukowych od 7% nawet do 40%. Z własnych obserwacji wynika, że dużo częściej chorują pierwiastki.Niejednokrotnie ich wyrostowość w momencie porodu jest niedostateczna, a dodatkowo zbyt dobra kondycja powoduje utrudnienia akcji porodowej. Stres też jest jednym z czynników stymulujących wystąpienie schorzenia u pierworódek.
DIAGNOSTYKA
Diagnozowanie ostrego poporodowego zapalenia macicy nie nastręcza dużo trudności. Objawy ogólne, obecność wydzieliny o nieprzyjemnym zapachu świadczą jednoznacznie o procesie chorobowym. Zwierzęta należy leczyć intensywnie lekami przeciwbakteryjnymi i zmniejszającymi proces zapalny. Przy objawach ogólnych należy wdrożyć odpowiednie leczenie wspomagające.
Podostre i przewlekłe stany zapalne oraz ropomacicze najszybciej i najbardziej efektywnie rozpoznaje się poprzez badanie palpacyjne narządów rodnych z wykorzystaniem techniki USG.
Dlatego bardzo ważnym elementem w zarządzaniu rozrodem stada krów mlecznych z problemami związanymi ze stanami zapalnymi macicy jest ustalenie programu kontroli inwolucji i stanu narządów rodnych po porodzie. Program ten powinien być dostosowany do każdej fermy indywidualnie w porozumieniu z lekarzem weterynarii.
Celem jaki powinniśmy osiągnąć jest zakwalifikowanie krów do ponownej reprodukcji między 30-40 dniem po porodzie.Tylko wtedy uda się osiągnąć odpowiednie parametry rozrodów w stadzie, a co za tym idzie uzyskać odpowiedni wynik ekonomiczny.
