Syndrom oddechowy cieląt to wieloczynnikowy zespół chorób dolnych dróg oddechowych młodego bydła. Do wywołania objawów konieczne jest jednoczesne wystąpienie wielu czynników, związanych zarówno ze zwierzęciem, atakującym je patogenem jak i środowiskiem. W optymalnych warunkach wszystkie te czynniki są w stanie swoistej równowagi, uniemożliwiającej wystąpienie choroby.
Kliniczne objawy BRD manifestują się poprzez kaszel, duszność, wypływ z nozdrzy i oczu oraz w dalszych stadiach choroby- rozwój anoreksji. Głównymi patogenami zaangażowanymi w wywołanie syndromu oddechowego cieląt są wirusy: BVD, IBR, PI3, BRSVoraz wiele gatunków bakterii, z których najistotniejsze znaczenie mają M. haemolytica, P. multocida, H. somnii M. bovis.
W rozwoju procesu chorobowego ogromne znaczenie ma naturalna predyspozycja bydła do występowania chorób dolnych dróg oddechowych. Płuca tego gatunku dojrzewają późno, kończąc swój fizjologiczny rozwój dopiero w wieku ok. 12-13 miesięcy. Ponadto, stosunek powierzchni wymiany gazowej do masy ciała jest w przypadku tego gatunku najbardziej niekorzystny spośród wszystkich zwierząt hodowlanych. Konsekwencją tej sytuacji są zwiększona częstotliwość oddechów oraz konieczność wentylowania większej objętości płuc niż np. u koni (w spoczynku konie muszą wentylować jedynie 10% objętości płuc, bydło aż 30%). Mała powierzchnia płuc w stosunku do masy ciała oraz duże zapotrzebowanie na tlen powodują, że bydło praktycznie nie ma rezerwy tkanki płucnej na wypadek uszkodzeń. Dodatkowo, zdolność regeneracji tkanki płucnej u bydła jest niewielka, zatem wszystkie przebyte choroby układu oddechowego i nabyte wraz z nimi uszkodzenia tkanki płucnej mają istoty wpływ na wzrost zwierzęcia oraz jego przyszłą użytkowość.
W przypadku cieląt ras mlecznych, największe znaczenie dla właściwej odporności na choroby ma pasywny transfer odporności – jakość odpojenia siarą. Niezwykle istotne są również warunki środowiska, w jakich przebywają zwierzęta oraz ich żywienie. Wszystkie te elementy możemy łącznie określić jako „zarządzanie cielętnikiem”.
Oprócz oczywistych powikłań, takich jak zaburzenia wzrostu cieląt i zwiększona śmiertelność, ekonomiczne znaczenie BRD mają również długofalowe konsekwencje, dotyczące w szczególności jałówek ras mlecznych. Spośród nich w pierwszej kolejności należy wymienić opóźnienie wejścia zwierząt w rozród oraz zmniejszenie wydajności mlecznej w pierwszej laktacji.
W przebiegu chorób układu oddechowego zwierząt hodowlanych ogromne znaczenie ma powstanie w płucach stanu zapalnego. Infekcja wirusowo-bakteryjna dolnych dróg oddechowych wyzwala rozwój procesu zapalnego w płucach. Generalnie ma on pozytywne znaczenie i jest potrzebny, aby zainfekowana tkanka powróciła do zdrowia i funkcjonalności. Jednakże w przypadku infekcji płuc u bydła, charakterystyczne objawy stanu zapalnego stają się problematyczne z powodu ograniczonej zdolności płuc do przeprowadzania wymiany gazowej. W rzeczywistości, niekontrolowany stan zapalny dróg oddechowych może zagrażać życiu zwierzęcia, w związku z czym odpowiednia nad nim kontrola ma kluczowe znaczenie w przypadku zwierząt dotkniętych BRD.
Dobrym przykładem sytuacji, w której stan zapalny płuc staje się problemem jest infekcja M. haemolytica. W typowym scenariuszu rozwoju BRD, wpływ czynników stresujących na organizm zwierzęcia (transport, wypalanie rogów, odsadzenie, infekcja wirusowa) umożliwia bakterii intensywny rozwój i dostęp do normalnie sterylnej części dolnych dróg oddechowych. Kolonizacja M. haemolyticadolnych dróg oddechowych cieląt wrażliwych natychmiast indukuje ostrą odpowiedź zapalną, charakteryzującą się uwolnieniem mediatorów zapalnych w stadium początkowym. Jest nim np. interleukina 8 uwalniana z makrofagów płucnych, które stanowią pierwszą linię obrony organizmu zwierzęcia. Interleukina 8 wraz z innymi cytokinami jak np. TNF-asą odpowiedzialne za rekrutację neutrofili. W płucach zakażonych M. haemolyticanapływ tych komórek jest szybki i masywny, co sprawia, że w krótkim czasie dochodzi do sytuacji, w której 90% populacji komórek w pęcherzyku płucnym stanowią neutrofile. Gdy stan zapalny jest w pełni kontrolowany przez organizm cielęcia, migracja neutrofili do miejsca zapalenia chroni organizm przed negatywnymi skutkami infekcji. Jednakże nadmierny i trwały napływ tych leukocytów do płuc prowadzi do rozległych uszkodzeń zapalnych, powodowanych przez uwalniane z neutrofili enzymy (elastazę ikolagenazę)oraz reaktywne formy tlenu(tzw. wolne rodniki). Są to związki, które niszczą nie tylko same neutrofile (przez co uwalnianych jest jeszcze więcej szkodliwych substancji), ale powodują również nieodwracalnie zmiany w obrębie tkanki płucnej. Uszkodzenie komórek nabłonka prowadzi do powstania wysięku i zakrzepicy. Ich konsekwencją są klasyczne zmiany w płucach: martwica wraz z powstawaniem zrostów oraz zwłóknienia tkanki płucnej. Sytuacja ta jest jednocześnie potęgowana przez zniszczenia, których dokonuje leukotoksynawydzielana przez M. haemolyticaw fazie intensywnego namnażania się w płucach. Leukotoksyna jest istotnym czynnikiem wirulencji tej bakterii, ponieważ jest śmiertelna dla leukocytów - nasila destruktywne działanie procesu zapalnego Zniszczenie leukocytów poprzez leukotoksynę eliminuje komórki obronne organizmu jednocześnie potęgując uszkodzenia płuc powodowane działaniem enzymów, uwolnionych po ich zniszczeniu.
Głównymi konsekwencjami toczącego się w płucach stanu zapalnego są klasyczne objawy prowadzące do niewydolności oddechowej, takie jak: depresja, ból i gorączka, nasilone zmiany/uszkodzenia tkanki płucnej oraz obrzęk pęcherzyków.
Obecność zmian w płucach ma ogromny wpływ na rozwój cielęcia. W wielu badaniach naukowych udokumentowało istotny wpływ uszkodzeń płuc na przyrosty. Cielęta bez zmian w płucach rosły najszybciej średnio 1,58 kg/dzień. Cielęta z nieaktywnymi zmianami w płucach (niepowiększone węzły chłonne) -ok. 1,43 kg/dzień. Natomiast cielęta z dużymi, aktywnymi zmianami w tkance płucnej przyrastały 1,17 kg/dzień. Jak widać, różnica w średnich przyrostach jest duża i znacząca.
Z powodu infekcyjnej natury BRD, w której najczęściej kluczową rolę odgrywają bakterie, właściwe leczenie musi uwzględniać podanie antybiotyków skutecznych przeciwko patogenom zaangażowanym w rozwój BRD. Badania wykazały, że spontaniczne wyleczenia cieląt dotkniętych zespołem oddechowym wynosiły 24% w porównaniu do 71% wyzdrowień u zwierząt, u których podjęto leczenie antybiotykami. Badanie to wykazało również, że śmiertelność w grupie leczonej wyniosła 1% w stosunku do 17% w grupie nieleczonej. Kolejnym wnioskiem wynikającym z badań było potwierdzenie, że krytycznym punktem leczenia jest podjęcie go jak najwcześniej, z prawidłowo dobranym antybiotykiem. Nieleczone lub nieskutecznie leczone BRD powoduje ogromne straty ekonomiczne, wliczając w to opóźnienie wzrostu i zmniejszoną wydajność mleczną. Podstawowym powodem braku skuteczności leczenia jest zbyt późne podjęcie działań - w momencie, gdy w płucach istnieją już zbyt zaawansowane zmiany. Proces zdrowienia nie jest w stanie przywrócić zniszczonej struktury płuc do postaci normalnej, zdrowej tkanki o pełnej funkcjonalności w wymianie gazowej, również penetracja antybiotyków do tak zmienionych miejsc (z powodu martwicy i ropni) jest ograniczona. Dodatkowo, im dłużej czekamy z wdrożeniem leczenia, z tym większą populacją bakterii w tkance płucnej przyjdzie nam się zmierzyć. Prawidłowa i wczesna identyfikacja cieląt wykazujących pierwsze objawy BRD jest punktem krytycznym skutecznego leczenia, dlatego ludzie obsługujący cielęta powinni umieć zaobserwować pierwsze objawy kliniczne chorób układu oddechowego. Wiele korzyści przynosi szkolenie ich w tym zakresie.
Jak opisano powyżej, kolonizacja dolnych dróg oddechowych przez bakterie wiąże się z silną reakcją zapalną, która klinicznie objawia się wystąpieniem gorączki, niewydolności oddechowej oraz bólu. Ponadto, toczący się w płucach niekontrolowany stan zapalny może wywołać nieodwracalne uszkodzenia. Leczenie z użyciem NLPZ – niesterydowych leków przeciwzapalnych może złagodzić te skutki. Charakterystyka działania tych leków (p/gorączkowe, p/bólowe, p/zapalne) sprawia, że doskonale nadają się one do ograniczania wpływu stanu zapalnego na tkankę płucną. Zastosowanie NLPZ może również znacząco łagodzić objawy kliniczne, co wpływa na poprawę komfortu życia zwierzęcia. W zależności od użytej substancji aktywnej działają one od kilku godzin do nawet kilku dni. Dlatego też, optymalne leczenie BRD obejmuje zarówno podanie skutecznego antybiotyku jak i silnego niesterydowego leku przeciwzapalnego. Takie połączenie przynosi wymierne korzyści: skuteczniejszą redukcję objawów gorączki, szybsze wyzdrowienie, ograniczenie powstawania zmian w płucach oraz polepszenie ogólnej kondycji leczonego cielęcia. Wychodząc naprzeciw tym potrzebom, firmy farmaceutyczne opracowały preparaty będące połączeniem dwóch substancji: antybiotyku i NLPZ.
Podsumowując, kluczowe punkty skutecznego leczenia BRD to:
Wczesne wykrycie objawów
Jak najszybsze wdrożenie leczenia
Połączenie działania antybakteryjnego z przeciwzapalnym
Ryc.1 Postępowanie w przypadku wystąpienia BRD.
Autor: lek.wet. Michał Plewik, Menedżer Techniczny działu Ruminants, Ceva Animal Health Polska Sp. z o.o.