Mastitis mycotica , czyli grzybicze zapalenie wymienia krów to schorzenie diagnozowane stosunkowo rzadko. I choć występuje sporadycznie bywa nader frustrujące zarówno dla samego hodowcy jak i lekarza weterynarii zajmującego się takim przypadkiem.
Z pewnością znajomo brzmi sytuacja, w której zastosowanie antybiotykoterapii wraz z terapią wspomagającą nie do końca przynosi oczekiwane rezultaty. Objawy kliniczne ulegają osłabieniu, stan ogólny zwierzęcia poprawia się, natomiast dotknięta ćwiartka nie ulega całkowitemu wyleczeniu. W końcowym efekcie, przedłużający się stan przewlekły chorej ćwiartki doprowadza hodowcę do podjęcia decyzji o jej zasuszeniu.
Oczywiście przedstawiona wyżej charakterystyka przypadku nie jest przypisana wyłącznie zakażeniom grzybiczym. Bo przecież udział tych patogenów w ogólnej ilości zakażeń wymienia z reguły nie przekracza 10% (w zależności od publikacji). Jednakże brak poprawy po zastosowanej antybiotykoterapii jest podstawą do przypuszczenia, iż przyczyną mastitis mogą być grzyby. Pełną diagnozę potwierdza badanie mykologiczne.
Czynnik etiologiczny
Za grzybicze zakażenia wymienia u krów odpowiedzialne są różne grupy grzybów. Najczęściej jednak izolowane są jednokomórkowe drożdżaki z rodzaju Candida, w mniejszym stopniu Cryptococcus, Trichosporon i inne. Ale w sprzyjających warunkach, nawet dobrze nam znane pleśnie (kropidlaki – Aspergillus spp.) nie pozostaną obojętne dla tkanki wymienia.
Grzyby to organizmy niezwykle wszędobylskie – ze względu na wysoką specjalizację oraz zróżnicowanie bytują niemal wszędzie. Znajdują się w wodzie, glebie, na roślinach, tworzą również element naturalnej mikroflory organizmów żywych.
W środowisku bytowym krów izolowane są najczęściej z zawilgoconej słomy, sprzętu udojowego, brudnych tubostrzykawek, poideł oraz skóry wymienia. Mając na uwadze tak szerokie rozpowszechnienie grzybów w przyrodzie, nasuwa się pytanie dlaczego tak niski odsetek mastitis mycotica przypada na ogół zakażeń wymienia?
Wynika to z faktu, iż zakażenia grzybicze mają charakter oportunistyczny. Co oznacza, że organizmy te stają się patogenne dla gospodarza tylko w określonych, sprzyjających dla nich warunkach. Taka sytuacja ma miejsce np. w stanach obniżonej odporności lub po długotrwałej antybiotykoterapii, powodującej eliminację antagonistycznej flory bakteryjnej. Nie bez znaczenia pozostaje również patogenność drobnoustroju.
Grzyb grzybowi nierówny – czyli co warunkuje patogenność drożdżaków?
Drożdżaki posiadają kilka cech odpowiedzialnych za ich patogenność. Za pierwszy etap inwazji odpowiada właściwość adhezji – czyli przylegania. Zdolność przylegania do komórek i tkanek gospodarza, drożdżaki uzyskują między innymi dzięki fibrylom umiejscowionym na ich komórce. W zależności od gatunku, występuje różna zdolność do przylegania, a czym jest ona większa tym gatunek jest bardziej patogenny. I tak w sprzyjających warunkach panujących w organizmie gospodarza (temperatura, pH i in.) dochodzi do penetracji tkanki. Kolejną determinantą chorobotwórczości tych grzybów jest wydzielanie enzymów proteolitycznych niszczących błony komórkowe gospodarza co ułatwia dalszą kolonizację. Ponadto w literaturze opisuje się zdolność niektórych gatunków Candida do produkcji toksyn oraz substancji wywierających negatywne działanie na komórki układu odpornościowego gospodarza.
Objawy
Zakażenia na tle drożdżaków mogą występować w postaci subklinicznej, przewlekłej lub ostrej. Proces chorobowy zazwyczaj dotyczy jednej ćwiartki i uwidacznia się spadkiem wydajności mlecznej. W formie subklinicznej zapalenia brak jest jakichkolwiek zmian organoleptycznych w mleku, natomiast wzrasta poziom komórek somatycznych. W klinicznej postaci choroby mleko przybiera szarobiaławą lub żółtawą wodnistą postać, mogą wstępować kłaczki. Przy ostrym przebiegu, zmianom miejscowym (obrzęk, zaczerwienienie wymienia, zmiana wydzieliny) mogą towarzyszyć nasilone objawy ogólne jak gorączka oraz brak apetytu. Przy czym zmianom miejscowym zazwyczaj nie towarzyszy bolesność.
Zdj.1. Ocena zdrowotności wymienia na hali udojowej to ważny element diagnostyczny.
Łagodnym przebiegiem charakteryzuje się przewlekła postać schorzenia. Występuje ona od samego początku zakażenia lub pojawia się jako wynik zejścia stadium ostrego choroby. A uwidacznia się jedynie przez niewielkiego stopnia zmiany kliniczne w obrębie wymienia przy braku objawów ogólnych.
Rzadziej występujące zakażenia drożdżakami z rodzaju Cryptococcus, charakteryzują się ciężkim przebiegiem zapalenia prowadząc do znaczącego zniszczenia tkanki wymienia.
Czynniki ryzyka zakażeń grzybiczych
- uszkodzenia i podrażnienia tkanki wymienia
- długotrwała antybiotykoterapia dowymieniowa
- brak higieny przy aplikacji leków dowymieniowych
- złe warunki zoohigieniczne środowiska – wilgotna, zapleśniała ściółka
- brak higieny podczas doju – przede wszystkim brak wycierania wymion do sucha!
Leczenie
Niestety zakażenia grzybicze nie poddają się łatwemu leczeniu. Choć łagodne przypadki w ciągu kilku tygodni ulegają samowyleczeniu, to w sytuacji cięższego przebiegu terapia może nie przynosić efektów. Nie istnieje bowiem dowymieniowy lek przeciwgrzybiczy, który skutecznie eliminowałby patogen bez drażnienia tkanki wymienia, co w konsekwencji prowadzi do uszkodzenia i powstania zrostów w przewodach mlecznych. W literaturze istnieją doniesienia na temat terapii wspomagających, jednakże ich skuteczność nie jest do końca potwierdzona.
Zatem najlepszą taktyką w walce z mastitis mycotica jest stosowanie profilaktyki. Wiąże się ona z wszelkimi działaniami minimalizującymi występowanie czynników ryzyka, które odpowiedzialne są za rozprzestrzenianie się tych patogenów.