Skala problemu w stadach bydła mlecznego
Hipokalcemia jest jednym z najczęstszych problemów zdrowotnych występujących u krów mlecznych. Szacuje się że na każdą krowę z hipokalcemią kliniczną, przypada 8 do 10 krów z niedoborem wapnia w formie podklinicznej (bez widocznych objawów). Akceptowalny wskaźnik zachorowań na zaleganie poporodowe wynosi do 6% krów w stadzie (6 sztuk chorych na 100 krów w stadzie).
Przyczyny powstawania niedoboru wapnia
Niedobór wapnia pojawia się u krów w końcowej fazie ciąży, gdyż duża ilość wapnia zużywana jest na budowanie szkieletu intensywnie rosnącego cielęcia (około 4 – 5 g dziennie); znaczna ilość tego makroelementu znajduje się również w siarze (około 2,2 g/l). Powstaje w ten sposób niedobór z którym organizm krowy nie zawsze jest w stanie sobie poradzić.
Dlaczego nie zawsze?
Hipokalcemia pojawia się u krów:
- starszych (powyżej 3 wycielenia);
- po ciążach mnogich (większa strata wapnia w trakcie ciąży + większa produkcja siary);
- niewłaściwie żywionych, zwłaszcza w okresie zasuszenia.
Koszty zalegania poporodowego
Koszty zalegania poporodowego wahają się w granicach 1 000 – 1 500 zł (forma kliniczna) oraz 400 – 600 zł (forma podkliniczna). Przyjmując że w stadzie 100 krów diagnozujemy chorobę u 5 sztuk, u kolejnych 30 zaleganie prawdopodobnie wystąpi w formie podklinicznej – to koszty rzędu 22 tysięcy złotych rocznie!
Rola parathormonu w regulacji poziomu wapnia
Naturalny mechanizm gospodarki wapniowej polega na uzupełnianiu niedoboru wapnia przez parathormon. Hormon ten, w momencie spadku poziomu wapnia we krwi, aktywizuje komórki kościogubne, których degradacja uwalnia wapń do krwi. Poza tym, pierwiastek ten jest w większym stopniu wychwytywany przez jelita oraz nerki. W gospodarce wapniowej udział bierze także aktywna forma witaminy D3 – 1,25-dwuhydroksycholekalciferol (1,25(OH)2D3).
Wpływ metabolicznej zasadowicy na gospodarkę wapniową
Receptory biorące udział w gospodarce wapniowej przestają być wrażliwe na działanie parathormonu u krów z metaboliczną zasadowicą, co może spowodować niedobór wapnia we krwi. Ponadto, u krów starszych zmniejsza się ilość receptorów reagujących na działanie parathormonu. Aby zapobiegać zasadowicy, wykorzystuje się dodatki paszowe obniżające pH organizmu -> spadek pH usprawnia bowiem mechanizmy, które kontroluje parathormon. Obniżenie pH uzyskać można przez wprowadzenie do dawki paszowej soli anionowych: siarczanów, chlorków czy fosforanów.
Zastosowanie soli anionowych
Aniony siarczanowy i chlorkowy skutecznie obniżają pH, mają niestety jedną wadę – gorzki smak. Sole anionowe paszowe podawać możemy jedynie w dawce akceptowalnej przez krowy; przy zwiększeniu ich udziału w paszy staje się ona zbyt gorzka i krowy niechętnie ją pobierają, co naraża je na wystąpienie deficytu energetycznego. Podstawą dawki dla krów zasuszonych jest odpowiednie zbilansowanie anionów i kationów na korzyść tych pierwszych – w związku z tym podajemy krowom sole anionowe, a ograniczamy pasze z dużą ilością kationów, zwłaszcza potasowego: wykluczamy zatem lucernę, trawy – zwłaszcza z pierwszego pokosu (zielonka, siano, sianokiszonka, kiszonka), liście buraczane (pod każdą postacią).
Sole anionowe paszowe to jednak niejedyne rozwiązanie. Z uwagi na ograniczenia w ich stosowaniu (związane z pogarszaniem smakowitości dawki), podajemy je przez dłuższy okres czasu, aby wprowadzić krowę w stan lekkiej kwasicy metabolicznej. Poziom kwasowości paszy/dodatku paszowego, określamy w mEq/kg SM (miliekwiwalentach na kg suchej masy paszy/dodatku paszowego), możemy wyliczyć go sami pod warunkiem przeprowadzenia badania analitycznego paszy pod kątem koncentracji kationów (Na+ i K+) i anionów (Cl- i SO42-) według wzoru:
DCAD = [(%Na/0,023) + (%K/0,039)] – [(%Cl/0,0355) + (%S/0,016)] (mEq/100 g s.m.), podstawiając w miejsca pierwiastków – ich % koncentrację w dawce pokarmowej.
Diagnostyka i monitoring zagrożenia hipokalcemią
Aby zapobiegać hipokalcemii, DCAD dawki pokarmowej powinno wynosić minimum – 100 mEq/kg SM. Podawanie soli anionowych można skrócić, pod warunkiem zwiększenia DCAD. Niestety, biorąc pod uwagę ich gorzki smak, jesteśmy w stanie osiągnąć maksymalnie około – 1 000 mEq/kg SM, co oznacza konieczność stosowania soli anionowych przez minimum dwa tygodnie. Uwagę warto zwrócić na funkcjonalne dodatki paszowe które, dzięki odpowiedniemu doborowi składników, można stosować tuż przed wycieleniem. Obniżają one pH znacznie szybciej niż klasyczne sole anionowe paszowe, a przy tym nie pogarszają smakowitości dawki pokarmowej. Na rynku weterynaryjnym dostępne są wlewki i bolusy w których DCAD jest na poziomie do -7 000 mEq/kg SM, a więc dużo niższym niż w solach anionowych paszowych, a forma podania eliminuje problem pogorszenia smakowitości paszy. Dodatki takie stosujemy jedynie u krów zagrożonych wystąpieniem hipokalcemii, nie ma konieczności podawania ich wszystkim krowom zasuszonym. Jest to rozwiązanie korzystne dla gospodarstw, w których w okresie przejściowym eliminuje się z dawki pasze zawierające duże ilości potasu.
Wybierając sole anionowe dla naszych krów, warto postawić na produkty będące kombinacją różnych soli: chlorków, fosforanów i siarczanów. Nie tylko gwarantują one lepszy efekt, ale przede wszystkim unikamy w ten sposób kolejnych problemów żywieniowych: jony siarki obecne są w wodzie, więc stosując duże ilości siarczanów narażamy zwierzęta na nadmiar tego makroelementu w dawce. Nadmiar fosforu hamuje z kolei przekształcenie witaminy D3 w formę aktywną (1,25(OH)2D3), co ogranicza możliwość przyswajania wapnia z paszy i jego mobilizację z kości.
Pomiar pH moczu
Najprostszym sposobem na wychwycenie krów zagrożonych zaleganiem poporodowym, jest badanie pH moczu. Po wprowadzeniu soli anionowych paszowych, na 3 tygodnie przed spodziewanym wycieleniem, kontrolujemy pH moczu co kilka dni. Jeśli zdecydowaliśmy się na dodatki paszowe podawane tuż przed wycieleniem, badanie pH moczu przeprowadzamy na 3 dni przed spodziewanym terminem porodu. Jeśli pH wynosi powyżej 7, na dwa dni przed porodem podajemy funkcjonalny dodatek paszowy (wlewkę/bolus). Zanim dojdzie do mobilizacji wapnia z kości przy udziale PTH, mija około 48 godzin. Schemat postępowania przedstawia tabela.
| Rodzaj soli anionowych | Termin podania | Pomiar pH moczu | Wynik pH moczu | Postępowanie |
| Paszowe | Codziennie od 3 tygodnia przed wycieleniem | Od wprowadzenia soli anionowych – co kilka dni | < 7 | Wynik prawidłowy – kontynuowanie podawania |
| > 7 | Wynik nieprawidłowy – zwiększenie dawki soli anionowych | |||
| Dodatki paszowe (wlewka/bolus itp.) | Dzień przed porodem | Przed zastosowaniem dodatku (3 dni przed spodziewanym porodem) | < 7 | Wynik prawidłowy – brak zagrożenia hipokalcemią |
| > 7 | Wynik nieprawidłowy – konieczność zastosowania dodatku |
Tab. 1. Schemat zapobiegania hipokalcemii oparty na stosowaniu soli anionowych paszowych lub funkcjonalnych dodatków paszowych z wykorzystaniem diagnostyki pH moczu. Opracowanie własne.
Pobranie moczu do badania pH wymaga obserwacji krowy, wymaga czasu i cierpliwości. Łatwiejszym rozwiązaniem jest kilkunastosekundowy masaż okolic pomiędzy sromem a zawieszeniem wymienia – stymuluje to krowę do oddania moczu, o ile nie zrobiła tego chwilę wcześniej.
Opłacalność działań prewencyjnych
Odpowiednie bilansowanie pasz pod kątem koncentracji kationów i anionów a także zapobieganie hipokalcemii z wykorzystaniem soli anionowych lub dodatków funkcjonalnych, to szczególnie ważne elementy pozwalające dbać o zdrowie krów oraz ekonomikę gospodarstwa. Zwracając uwagę na koszty zalegania poporodowego, a także opóźniony start laktacji (i pierwszej rui), wydatki poniesione na profilaktykę hipokalcemii uznać można za inwestycję w zdrowie oraz dobrą wydajność krów, co z pewnością przełoży się na ekonomiczny zysk i prawidłowe funkcjonowanie zwierząt w stadzie.
Opracowała: mgr inż. tech. wet. Izabela Gwincińska
