Kokcydioza jest jedną z głównych chorób młodych przeżuwaczy, która może rozprzestrzeniać się w stadzie i mieć niszczący wpływ na młode zwierzęta, powodując poważne uszkodzenia przewodu pokarmowego.
Choroba wywoływana jest przez małego, jednokomórkowego pasożyta (pierwotniak). Rozmnaża się on w komórkach wyściełających jelita.
Problem kokcydiozy jest dobrze znany hodowcom trzody chlewnej i drobiu. Wiedzą oni, jak duże straty ekonomiczne powoduje ten pasożyt. Niestety, w przypadku cieląt problem ten jest bardzo często bagatelizowany.
Każdy gatunek zwierząt choruje tylko na swój własny gatunek kokcydii. Nie jest możliwe przeniesienie kokcydiozy z kurcząt na owce, z bydła na owce czy z owiec na bydło itd. Kokcydiozę wywołuję pierwotniaki z rodzaju Eimeria. Na całym świecie odnotowano 21 gatunków Eimeria u bydła, z czego w Europie występuje 13 gatunków, ale najczęściej występujące to: E. bovis, E. zuernii i E. alabamensis.
Cykl rozwojowy kokcydiów
Cykl rozwojowy kokcydiów przebiega w dwóch fazach endogennej i egzogennej.
Faza endogenna (środowisko wewnętrzne, zwierzę): do zarażenia zwierząt dochodzi poprzez spożycie sporulowanych (inwazyjnych) oocyst. W jelitach pasożyty przechodzą przez kilka etapów wewnątrzkomórkowych, aż do momentu, kiedy mogą utworzyć nowe oocysty, wydostać się z komórek żywiciela i zostać wydalone z kałem.
Kolejna faza to faza egzogenna (środowisko zewnętrzne), w której oocysty sporulują w środowisku, a następnie są połykane i zarażają kolejne zwierzęta.
Fig.1: Cykl rozwojowy kokcydiów.1
Oocysty są niestety bardzo odporne na wysychanie i środki dezynfekcyjne. Mogą one przetrwać na pastwisku lub w obiektach do 2 lat. O "czystym pastwisku" możemy mówić dopiero po 2 latach bez zwierząt gospodarskich wydalających oocysty lub po zaoraniu i ponownym jego obsianiu. Niski poziom skażenia pastwiska można uzyskać dzięki odpowiedniemu uodpornieniu zwierząt. Pozbycie się kokcydiozy z gospodarstwa nie jest możliwe, ponieważ oocysty są szeroko rozpowszechnione i mają ogromną zdolność do przetrwania w środowisku przez bardzo długi czas. Eimeria spp. mają bardzo wysoki potencjał reprodukcyjny i są odporne na większość stosowanych środków dezynfekcyjnych.
Czy kokcydioza jest dużym problemem w Polsce? Tak, w Polsce częstość występowania kokcydiozy u cieląt wynosi 93%, z czego 88,4% stanowią najbardziej patogenne gatunki E. bovis i E. zuernii.2
Objawy kliniczne kokcydiozy
Kokcydioza objawia się w dwóch postaciach: klinicznej i podklinicznej.
Objawy kokcydiozy klinicznej są łatwe do zaobserwowania i są to objawy takie jak: bolesna biegunka z parciem, brak apetytu, bóle brzucha, obecność krwi / nitek włókna / błony śluzowej jelit w stolcu i / lub gorączka.
Bardziej niebezpieczne są objawy podkliniczne, ponieważ są one trudne do wykrycia i mało specyficzne. Do objawów kokcydiozy podklinicznej należą: utrata masy ciała, brak łaknienia, luźny kał, matowa i słaba okrywa włosowa oraz ogólnie słaba kondycja. Bardzo często zdarza się, że większość zdrowych zwierząt wydala oocysty i nie wykazuje objawów klinicznych. W przypadku wybuchu epidemii, patogenne Eimeria spp. będą wydalane, zazwyczaj w bardzo dużej liczbie. Dlatego też, oznaczenie gatunku, jak również wielkość inwazji (policzenie oocyst) jest istotne dla określenia dokładnego obrazu klinicznego.
Jakie czynniki wpływają na pojawienie się i przebieg kokcydiozy?
Czynniki sprzyjające wystąpieniu kokcydiozy można podzielić na trzy grupy, są one związane ze środowiskiem, zwierzęciem i samymi kokcydiami.
Czynniki środowiskowe to intensywny chów przydomowy (zanieczyszczona ściółka, wyposażenie), ekstensywny chów na wolnym powietrzu (wypas itp.), pora roku (klimat, wilgotność, deszcz, temperatura), warunki do sporulacji oocyst, higiena i zarządzanie. Wiek (cielęta od 3 tygodni do 6 miesięcy), brak odporności, podatność na zarażenie są czynnikami związanymi ze zwierzętami. Natomiast patogenność gatunków kokcydiów, liczba oocyst i zakażenie mieszane są związane z Eimeria spp.
Fot. 1: Shutterstock
Objawów klinicznych kokcydiozy możemy się spodziewać w przypadku przegrupowania zwierząt, przegęszczenia, zmiany miejsca przebywania lub transportu, zmian w żywieniu (np. odsadzanie), zmian klimatycznych (np. nagłe ochłodzenie) lub w przypadku wystąpienia innego czynnika stresowego.
Jak zatem zwalczać i zapobiegać kokcydiozie?
Zwierzęta muszą "spotkać się" z pasożytem, aby rozwinąć własną odporność, ale są one narażone na ryzyko wystąpienia choroby klinicznej. Kontrolowane narażenie cieląt na kontakt z oocystami pozwoli na rozwinięcie odporności bez wystąpienia choroby klinicznej. Aby zwalczyć kokcydiozę, musimy ograniczyć presję patogenu z otoczenia. W tym celu, przebywając w pomieszczeniach zamkniętych, należy zadbać o to aby kojce były dobrze wyścielone i suche, dla młodych cieląt należy stosować czyste pastwiska, jeśli to możliwe, trzymać młode zwierzęta w grupach o rozpiętości wiekowej nie większej niż 2 tygodnie, podwyższyć żłoby i poidła aby zapobiec zanieczyszczeniu ich obornikiem.
Po stwierdzeniu obecności kokcydiozy w stadzie, należy rozpocząć leczenie. Czas rozpoczęcia leczenia kokcydiozy jest bardzo ważny! Leczeniu należy poddawać tylko zwierzęta zarażone, ale przed uszkodzeniem jelit (tylko zwierzęta w okresie prepatentnym)! Mamy dwa sposoby na określenie czasu leczenia.
Pierwszy i najlepszy to "leczenie historyczne", jest ono możliwe, gdy znamy sytuację na fermie i wiemy, że np. biegunka wystąpiła 3 tygodnie po przeniesieniu cieląt do kojców grupowych. Inną opcją jest poczekanie, aż 1 lub 2 cielęta zaczną mieć biegunkę, a następnie leczyć wszystkie zwierzęta, które miały z nimi kontakt.
Podsumowując problem kokcydiozy
Kokcydioza powoduje znaczne straty ekonomiczne, nawet u zwierząt, które nie wydają się być dotknięte chorobą! Może powodować skutki długotrwałe, w momencie pojawienia się objawów klinicznych (biegunka) szkody są już wyrządzone. Brak skutecznych metod, aby całkowicie pozbyć się jej z gospodarstw, nie można jej wyeliminować. Należy opracować zrównoważoną strategię zwalczania i pozwolić zwierzętom na rozwinięcie długotrwałej naturalnej odporności.
Fot. 2: Marcin Kocik
Referencje:
1. White P, American Highland Cattle Association Coccidiosis Acc-2020 (v1.0)
2. Klockiewicz M, The Epidemiology of Calf Coccidiosis (Eimeria spp.) in Poland, Parasitology Research, 2007 (121)
Opracował: lek.wet. Wojciech Skupień