Przypadkowe incydenty uszkodzeń wymienia oraz strzyków niejednokrotnie są powodem wizyty lekarsko-weterynaryjnej w stadzie krów mlecznych. Choć nie stanowią one problemu na większą skalę i rozpatrywane są najczęściej w kwestii pojedynczych sztuk aniżeli stada, potrafią znacząco obniżyć wartość zwierzęcia i wygenerować dodatkowe koszty dla hodowcy. Przede wszystkim urazy wymienia są źródłem bólu i dyskomfortu dla zwierzęcia, a ponadto obniżają jego potencjał produkcyjny. Do powstawania ran dochodzi zazwyczaj w wyniku nieprawidłowej pielęgnacji wymienia co skutkuje wysuszaniem i przerwaniem ciągłości naskórka. Głębsze uszkodzenia tkanek są najczęściej wynikiem przydeptywania strzyków, na co szczególnie narażone są krowy z nisko zawieszonym wymieniem w szczególności w stadach o dużym zagęszczeniu. Oczywiście rozległość ran może być różna, od powierzchownych zmian szybko gojących się do głębszych uszkodzeń, które wymagają interwencji i opracowania przez lekarza weterynarii. W wyniku powstania urazów utrudniony zostaje dój mechaniczny, wzrasta ryzyko trwałego unieczynnienia ćwiartki oraz wystąpienia mastitis.

Interesujące i z pewnością wymagające poświęcenia większej uwagi jest zjawisko oblizywania przez krowy swojego wymienia. Nierzadko skutkuje to samookaleczeniem się zwierzęcia, przez co terapia może być problematyczna. Jakie może być podłoże takiego zjawiska i czy takie zachowanie zwierząt jest pierwotną przyczyną, czy też następstwem uszkodzeń strzyków?
Uszkodzenia strzyków spowodowane przez obsysanie wymienia.
Konsekwencje wysokoprodukcyjnej hodowli bydła mlecznego przejawiają się nie tylko w zaburzeniach somatycznych takich jak choroby metaboliczne, jałowość czy kulawizny. Mają one również swoje odzwierciedlenie w behawiorze zwierząt. Do takich patologicznych zachowań należy obsysanie wymienia u dorosłych krów. Przejawia się ono zarówno obsysaniem swojego wymienia przez krowę, jak również dochodzi do wzajemnego obsysania pomiędzy zwierzętami. Wg obecnych danych problem zazwyczaj dotyczy pierwiastek i częściej występuje u młodszych sztuk w laktacji, aczkolwiek takie zachowane mogą wykazywać również krowy w zasuszeniu i wysokiej laktacji. Co ciekawe, zaobserwowano iż w większości przypadków wzajemnego ssania konkretne zwierzęta dobierają się i tworzą sparowany układ. Negatywne skutki takiego zachowania to nie tylko okaleczenia strzyków. Obsysanie związane jest zazwyczaj z połykaniem mleka, które może sięgać do ilości 65% dobowej wydajności. Częste ssanie w określonych interwałach powoduje, iż kanał strzykowy jest permanentnie otwarty i narażony na wnikanie drobnoustrojów, co znacznie przyczynia się do zakażenia wymienia i rozwoju mastitis. Dochodzi do zmiany kształtu strzyków, które ulegają wydłużeniu, co stwarza niekorzystne warunki podczas doju. Ponadto obsysanie krów przed porodem może doprowadzić do wcześniejszego wycieku mleka i braku siary dla cielęcia.
Gdzie szukać przyczyny patologicznego zachowania i jak temu zapobiegać.
Podłoże wzajemnego lub samoobsysania nie jest do końca poznane. Wszelkie zachowania odbiegające od normy mogą wskazywać na obniżony poziom dobrostanu zwierząt. Brak możliwości wykazywania swoich naturalnych potrzeb behawioralnych we wczesnym okresie życia może skutkować niepożądanymi nawykami w przyszłości. Przykładem może być wzajemne obsysanie się cieląt (uszy, pępek, ogon) będący odruchem młodych zwierząt związanym z częstym ssaniem mleka matki w warunkach naturalnych. Uważa się, iż to zjawisko znacznie przyczynia się do nawykowego obsysania u dorosłych krów. Ponadto do czynników ryzyka zalicza się w szczególności duże zagęszczenie zwierząt, ale istnieją również pewne predyspozycje genetyczne. Istnieją również pewne sugestie, iż niedobory mikro i makroelementów w organizmie krowy mogą przyczyniać się do zachowania jakim jest obsysanie wymienia.
Aby zminimalizować niepożądane zachowania przede wszystkim należy zapobiegać zbytniemu zagęszczeniu zwierząt. Należy przestrzegać regularnych odstępów czasu między dojami. Doraźnie można zastosować donosowe kółka przeciw zdajaniu. Natomiast często jedynym skutecznym działaniem jest odseparowanie problematycznego zwierzęcia. Mało powszechną metodą zapobiegawczą, stosowaną jak dotąd na małą skalę jest operacyjna metoda zmiany kształtu języka uniemożliwiająca krowie wykonywania odruchu ssania.
Niedokrwienna martwica strzyka Ischaemic teat necrosis ITN
Niepokojącym zjawiskiem jakie zaobserwowano na przestrzeni kilkunastu ostatnich lat, jest wzrost ilości przypadków niedokrwiennej martwicy strzyków. Takie doniesienia pochodzą w szczególności ze stad w Wielkiej Brytanii, ale odnotowano też epizody na innych kontynentach mi. in. w Stanach Zjednoczonych. ITN jest poważną chorobą strzyków bydła mlecznego i często prowadzi do intensywnego lizania się krowy, skutkującego zniszczeniem całego strzyka.
Patogeneza ITN
ITN dotyczy głównie pierwiastek w pierwszych 2-3 miesiącach laktacji, ale z reguły do dwóch tygodni po wycieleniu.
Jak dotąd etiologia powstawania ITN nie jest do końca poznana. Ze wstępnych badań wynika, iż schorzenie to może mieć ścisły związek z bakteriami z rodzaju Treponema, odpowiedzialnymi za powstawanie Dermatitis Digitalis bydła (zakaźne zapalenie palca, choroba Mortellaro). Ponadto wykazano, iż zmiany patologiczne przy zakażeniach DD powodowanych przez Treponema w charakterystyczny sposób przypominają rany występujące przy ITN. Typowe przypadki ITN objawiają się początkowo suchą, pogrubioną, zliszajowaciałą skórą w okolicy podstawy strzyka. Następnie rany stają się wilgotne o cuchnącym zapachu i rozprzestrzeniają się na cały strzyk. Zaobserwowano, że zmiany patologiczne rozprzestrzeniają się na pozostałe ćwiartki w ciągu 12-24h. Uszkodzenia skóry są na tyle bolesne iż powodują intensywne lizanie się przez krowę, doprowadzając do samookaleczenia, jak również odgryzania strzyków.
Terapia ITN nie przynosi zamierzonych rezultatów. Jak dotąd nie wykazano skuteczności wyleczenia po zastosowaniu antybiotykoterapii ogólnej i miejscowej, czy terapii przy zastosowaniu roztworów jodyny, siarczanu miedzi lub kwasu fusydowego. Pewne korzystne wyniki uzyskano w terapii objawowej przy użyciu NLPZ, maści oraz leków rozszerzających naczynia w przypadkach wcześnie zdiagnozowanych.
Wymagane są dalsze badania w celu określenia czynników ryzyka dla optymalizacji leczenia. Chociaż w patogenezie ITN przypisuje się duży udział Treponema, jest mało prawdopodobne aby były to jedyne patogeny, które przyczyniają się do zakażenia.
Autor: lek.wet. Marta Stefaniak, Przychodnia dla Zwierząt w Poniecu
Literatura:
1. „Impacts of self- and cross-sucking on cattle health and performance”. Motamed Elsayed Mahmoud,1 Fatma Ali Mahmoud,1 and Adel Elsayed Ahmed2, Vet World. 2016 Sep; 9(9): 922–928.Published online 2016 Sep 1. doi: 10.14202/vetworld.2016.922-928
2. „The Effects of Self-Sucking on Daily Milk Product, Udder Health and the Form of the Teats of Dairy Cows.” Servet Bademkiran, Romedi Celik, Simten Yesilmen, Berna E. Kanay and Mehmet Kilinc. Journal of Animal and Veterinary Advances 6 (11): 1250-1254, 2007ISSN: 1680-5593
3. „Tongue reshaping: a new surgical method to prevent self-sucking in dairy cows”. Mohamed Wefky El-Sherif. Open Veterinary Journal, (2018), Vol. 8(2): 140-143
4. „Assessment of serum mineral and certain biochemical variables in self-sucking dairy cows” S. Bademkiran1, B. Yokus, H. Icen, D.U. Cakir, D. Analele, IBNA vol. 24,
5. „Bovine Ischemic Teat Necrosis: a further potential role for digital dermatitis treponemes”. S. R. Clegg, S. D. Carter, J. P. Stewart, D. M. Amin, R. W. Blowey, N.J. Evans