Opieka nad noworodkiem – czy możemy to robić lepiej? Cz. I – Określenie żywotności cielęcia

Ocena żywotności cieląt – kluczowe parametry zdrowotne

Intensywna opieka poporodowa, zwłaszcza w przypadku cieląt, które zmagają się z konsekwencjami trudnego porodu, jest kluczowym działaniem mającym na celu poprawę ich przeżywalności i zdrowotności. Ma ona również istotny wpływ na późniejszą wydajność zwierząt oraz długość użytkowania, a co za tym idzie rzutuje na opłacalność dalszej hodowli. Obecnie uważa się, że każde cielę pochodzące z trudnego porodu, wymaga szczególnej obserwacji. Nawet, jeśli w ciągu pierwszych kilku minut po porodzie zwierzę wygląda normalnie, należy szukać u niego niepokojących oznak takich jak: opóźnione wstawanie, brak lub osłabiony odruch ssania, zmniejszona aktywność i siła, niska temperatura ciała. Aby prawidłowo określić stopień żywotności cieląt, a co za tym idzie podjąć niezbędne czynności mające na celu zapewnienie odpowiedniej opieki, najłatwiej jest wprowadzić punktową ocenę obejmującą podstawowe parametry życiowe.

System VIGOR – kompleksowa metoda oceny noworodków

Opracowano wiele systemów oceny żywotności cieląt, które opierały się na systemie punktacji niemowląt – APGAR. System VIGOR jest przeznaczony do stosowania w ciągu kilku minut po urodzeniu i ma na celu ocenę dziesięciu parametrów w pięciu kategoriach: wyglądu, podejmowania prób ruchu/wstawania, reagowania na bodźce, stopnia dotlenienia oraz częstości uderzeń serca i liczby oddechów. Parametry te można ocenić szybko i bezpośrednio po urodzeniu, są nieinwazyjne oraz nie wymagają dodatkowych badań laboratoryjnych. Większość, z wyjątkiem tętna i oddechów, opiera się na obserwacji. Określenie żywotności cielęcia jest stosunkowo łatwe, a także stanowi jedną z kluczowych informacji, które powinny być przechowywane w dokumentacji zwierzęcia. Takie dane są bardzo przydatne do celów monitorowania i zarządzania stadem, a w przyszłości również w celu zastosowania odpowiedniej profilaktyki w przypadku danego zwierzęcia.

Każdy parametr jest oceniany od 0 do 2 lub od 0 do 3, przy czym 0 oznacza prawidłową reakcję/wartość, z kolei 2 lub 3 – zaburzenia (Tabela 1). Należy zwrócić uwagę, że w takiej ocenie im wyższy wynik, tym mniej energiczne cielę. Jest to sprzeczne z wynikiem skali APGAR i może być mylące.

Wygląd zewnętrzny (Visual appearance)

Kategoria wyglądu zewnętrznego składa się z dwóch części. Pierwszą z nich jest stopień zabarwienia smółką – pierwszym kałem cielęcia. Często podczas stresującego/ciężkiego porodu zostaje ona wydalona w macicy i może zabarwić skórę cielęcia. Drugim elementem w tej kategorii jest obrzęk głowy i/lub języka oraz stopień wysunięcia języka.

Podjęcie ruchu (Initiation of movement)

W tym wypadku należy zanotować czas i ustalić, jaki ruch wystąpił do tego momentu (pozycja mostkowa/stojąca, chodzenie). Cielęta o mniejszej żywotności są mniej zdolne do natychmiastowego wstania.

Ogólna reakcja (General responsiveness)

W celu oceny ogólnej reaktywności cielęcia można wykonać szereg testów m.in.: drażnienie błony śluzowej nosa kawałkiem słomy, uciśnięcie języka, czy dotknięcie gałki ocznej cielęcia. Osłabiona reakcja na te bodźce lub jej brak wskazują na zmniejszoną żywotność cielęcia.

Stopień dotlenienia (Oxygenation)

W tej kategorii poddaje się ocenie wzrokowej barwę błon śluzowych. Wnętrze jamy ustnej powinno być jasnoróżowe. W przypadku, gdy błona śluzowa jest blada lub sinoniebieska wskazuje to na niedotlenienie. Jeśli osoba oceniająca jest obecna podczas porodu, może również zmierzyć długość języka wystającego poza wargi cielęcia. Istnieje związek pomiędzy niedotlenieniem a długością języka wystającego z jamy ustnej podczas porodu.

Liczba uderzeń serca i oddechy (heart and respiration Rates)

Sprawdzanie liczby uderzeń serca i liczby oddechów cielęcia stanowi dobry miernik niepokoju i zestresowania zwierzęcia. Tętno można zmierzyć kładąc dłoń na klatce piersiowej cielęcia. Należy liczyć uderzenia serca przez 15 sekund, a następnie pomnożyć przez cztery. Metodę tę można również wykorzystać do określenia liczby oddechów.

Reasumując należy podkreślić, że oznaczenie rzeczywistego wyniku żywotności cieląt może okazać się przydatnym narzędziem do zarządzania ich odchowem, jak również pomóc w ocenie potencjalnych przyczyn słabego zdrowia oraz wzrostu cieląt.

Tabela 1. Wzór arkusza oceny żywotności cieląt

Data:		Płeć:      ♀      ♂		Czas od porodu:			Osoba przeprowadzająca ocenę:
Dane pozwalające zidentyfikować cielę: (numer kolczyka cielęcia/matki)
Wygląd zewnętrzny (V)								Wynik
Zabarwienie skóry smółką	brak zabarwienia		Niewielkie:w okolicy odbytu/ogona		Umiarkowane:ciało pokryte cienką warstwą smółki	Silne:cielę całkowicie pokryte smółką
	0		1		2	3
2.Język/głowa	brak obrzęku, język nie wystaje		Język wystaje, brak obrzęku		Język wystaje, obrzęk	Głowa i język obrzęknięte, język wystaje
	0		1		2	3
Podjęcie ruchu (I)
3.Ruchy cielęcia	Podjęcie w czasie
	0-30 min		30 min – 1,5h		1,5h – 3h	< 3h
	Stanie/chodzenie		Próba wstania		Pozycja mostkowa	Leży na boku, nie wstaje
	0		1		2	3
Ogólna reakcja (G)
4.Potrząsanie głową w odpowiedzi na drażnienie błony śluzowej nosa słomą	Energiczne potrząsanie		Odsuwanie głowy		Wzdryganie się	Brak reakcji
	0		1		2	3
5.Reakcja na uciśnięcie języka	Wycofuje język		Próbuje wycofać język		„Kurczy” język	Brak reakcji
	0		1		2	3
6.Reakcja na dotknięcie gałki ocznej	Mruga i zamyka oczy		Powoli mruga		Brak reakcji	———
	0		1		2
Stopień dotlenienia (O)
7.Barwa błon śluzowych	Jasnoróżowe		Bladoróżowe		Ceglaste	Białe/sinoniebieskie
	0		1		2	3
8.Długość wystającego języka*	< 50 mm		50-61		>62 mm	———-
	2		0		1
Tętno i oddechy (R)
9.Tętno**	< 80 uderzeń /min		uderzeń /min		>100 uderzeń /min	———–
	2		0		1
10.Liczba oddechów (w przybliżeniu)***	Zwolnione(ok. 24/min)		Normalne(ok. 24-36/min)		Przyspieszone(>36/min)	———–
	1		0		2
Suma punktów:

*mierzona od warg, pomiar ten należy wykonać w ciągu 5 minut od urodzenia

**należy położyć dłoń na klatce piersiowej cielęcia, mierzyć pracę serce przez 15 sekund, następnie pomnożyć przez cztery

***należy obserwować ruchy powłok brzusznych i/lub umieść dłoń na brzuchu cielęcia, liczyć liczbę oddechów przez 15 sekund i pomnożyć przez 4