Prawidłowy rozród w stadach bydła mięsnego jest najważniejszą cechą ekonomiczną. Urodzenie żywego, zdrowego cielęcia jest kluczowe dla funkcjonowania produkcji, a naszym celem jest uzyskanie w ciągu roku cielęcia od krowy, możliwie od największej ilości samic ze stada.
Wskaźnik sukcesu
Sprzedaż większej ilości cieląt od krów jest większym wskaźnikiem sukcesu biznesowego, niż jakikolwiek inny parametr. Weźmy na przykład stado 300 krów z 15% wskaźnikiem otwarcia (krowy otwarte = krowy nie cielne) i normalną średnią 5%. Wzrost o 10% oznacza, że 270 krów cielnych musi pokryć koszt utrzymania 300 zwierząt. Zakładając roczny koszt utrzymania 700$, to każda z 270 ciężarnych krów kosztuje 778$. Czyli dostaje dodatkowy rachunek 78$.
Efektywność rozrodu
Do oceny reprodukcji służą wskaźniki efektywności rozrodu:
- wskaźnik ocieleń (WO), czyli stosunek liczby urodzonych cieląt do liczby wszystkich krów w stadzie x 100, powinien być nie niższy niż 85-90%,
- wskaźnik zacieleń (WZ),czyli stosunek liczby krów cielnych do średniorocznego stanu krów x100, powinien wynosić nie mniej niż 95%,
- wskaźnik produkcji cieląt odsadzonych (PCO),czyli liczba cieląt odsadzonych do liczby krów objętych kryciem w poprzednim sezonie, powinien wynosić nie mniej niż 85%.
Krowy mięsne są zwierzętami poliestralnymi, w związku z tym istnieje możliwość rozrodu o każdej porze roku. Długość cyklu rujowego wynosi 21 dni (+/- 3 dni).
To hodowca decyduje, jak i kiedy chce zacielać swoje zwierzęta. Uzależnione jest to od wielu czynników, ale przede wszystkim od:
- dostępnej bazy paszowej,
- zaplecza inwentarskiego,
- zasobów ludzkich.
Cykl produkcyjny
W stadach bydła mięsnego wyróżniamy 3 podstawowe cykle produkcyjne, uzależnione od sezonu:
- zimowy (styczeń-luty),
- wiosenny (marzec-kwiecień),
- letni (maj-czerwiec).
Zakłada się, że w prawidłowym cyklu produkcyjnym sezon krycia nie powinien przekraczać okresu 3 miesięcy. W okresie zimowym i wczesnowiosennym krowy cielą się w oborze przed rozpoczęciem sezonu pastwiskowego. Należy zapewnić im odpowiednią ilość pomieszczeń, słomy, paszy i obsługi. Zaletą tego cyklu jest lepsze przygotowanie cieląt do wypasu i osiągnięcie lepszych przyrostów masy ciała.
Wycielenia letnie pozwalają na uzyskanie najprostszego organizacyjnie i najtańszego modelu produkcji. Skrócony jest jednak czas korzystania z pastwiska.
W utrzymaniu bydła przez cały rok w budynku/alkierzu często nie mamy sezonowości rozrodu. Cykle krycia i porodów są tak dobierane przez hodowców, żeby w pełni wykorzystać infrastrukturę i zapewnić sobie płynność sprzedaży.
Metody rozrodu
W rozrodzie bydła mięsnego wyróżniamy następujące metody rozrodu:
- krycie naturalne,
- sztuczna inseminacja.
Zdecydowanie przeważa krycie naturalne, a możemy tutaj wyróżnić:
- krycie wolne: w zależności od wielkości stada używa się jednego lub kilku buhajów, należy zwrócić uwagę na konkurencję między samcami. Dlatego nie należy używać dwóch byków w podobnym wieku i masie. Przyjmuje się, że na jednego byka przypada 30 krów. W przypadku dwumiesięcznego okresu krycia ze względów oszczędnościowych na jednego samca może przypadać od 50 do 60 krów.
- krycie haremowe: częściej stosowane w stadach hodowlanych w związku z ułatwionym określeniem pochodzenia, w tym systemie krowy dzieli się na stałe grupy do których przypisuje się byka. Na jednego byka przypada od 20 do 25 samic.
- krycie dozorowane, inaczej krycie z ręki: polega na doprowadzaniu do byka krowy w rui.
Sztuczna inseminacja dotyczy najczęściej:
- stad hodowlanych,
- przy synchronizacji rui,
- małych stad.
Sztuczna inseminacja daje możliwość użycia nasienia buhajów z całego świata, dzięki czemu możemy zwiększyć pulę genów w swoim stadzie.
Inseminacji dokonujemy między 10. a 12. godziną po zaobserwowaniu tzw. rui stojącej lub wg. schematu procedury hormonalnej.
Sztuczna inseminacja wymaga, poza niektórymi procedurami hormonalnymi, obserwacji rui. Jest to pewne ograniczenie dla hodowców, stąd popularność krycia naturalnego, gdyż użycie buhaja zwalnia nas z tego obowiązku.
Hormonalne planowanie rozrodu
Programy hormonalne są coraz częściej stosowane, jednak nadal stanowią mały odsetek w rozrodzie bydła mięsnego.
Do najczęściej używanych należą:
- dwukrotna iniekcja prostaglandyny w odstępie 10-14 dni, krowy kryjemy wg. objawów rui, skuteczność zależy od ilości pokrytych samic i wynosi średnio od 55% do 60%.
- procedura Ovsynch i jej modyfikacje, sam Ovsynch ma niską skuteczność (około 35-38%). Z modyfikacji na szczególną uwagę zasługuje Ovsynch z wkładką progesteronową, gdzie uzyskana skuteczność zacieleń wynosi między 60%, a 65%.
Remont stada i dojrzałość hodowlana
Niezmiernie ważną kwestią pozostaje remont stada i wprowadzanie młodych zwierząt do rozrodu. Jałówki ras mięsnych osiągają dojrzałość płciową w wieku 8-10 miesięcy. Nie są one jednak odpowiednio rozwinięte somatycznie, aby mogły bez problemu się ocielić i być długotrwale utrzymywane w stadzie. Dlatego do rozrodu wprowadzamy je po uzyskaniu dojrzałości hodowlanej, a jest ona uwarunkowana rasowo.
Przyjmuje się następujące kryteria:
- uzyskanie przez jałówkę 2/3 masy dorosłej krowy, (za krowę dorosłą uznajemy krowę w wieku 5 lat),
- osiągnięcie 80-85% wysokości osobnika dorosłego w krzyżu,
- odpowiednia kondycja.
Buhaje osiągają dojrzałość płciową w wieku 9-10 miesięcy, a hodowlaną w wieku 15-16 miesięcy.
| Rasa | Dojrzałość hodowlana w mies. |
| Angus | 15 |
| Belgian Blue | 20-24 |
| Blonde d’aquitaine | 15 |
| Charolaise | 18-24 |
| Hereford | 15-18 |
| Limousine | 18-20 |
| Simental | 18-24 |
| Salers | 15 |
Rozród, a czynniki zakaźne
W zarządzaniu rozrodem należy uwzględnić wpływ chorób zakaźnych, które mogą negatywnie wpływać na płodność samicy i samca, jak i na przebieg ciąży. Mnogość patogenów (tabela poniżej) wymaga wykonania precyzyjnej diagnostyki laboratoryjnej.
| Nazwa patogenu |
| Brucella abortus |
| Campylobacter fetus |
| Listeria monocytogenes |
| Leptospira interrogans |
| Arcanobacterium pyogenes |
| Sallmonella |
| Trichomonas foetus |
| Neospora caninum |
| BVD-MD |
| IBR-IPV |
| BTV |
| SV |
| Chlamydiophila abortus |
Na podstawie potwierdzonych wyników należy wprowadzać procedury uwalniania i szczepienia. Priorytetem powinna być bioasekuracja i szczepienia. Wszystkie zakupione zwierzęta powinny być poddane badaniom i szczepieniom. A w przypadku braku możliwości powinna być wprowadzona kwarantanna.
Podsumowanie
Krowy otwarte (nie cielne) są powodem strat ekonomicznych. Wysoka płodność i wysoki wskaźnik cieląt odsadzonych są największą przyczyną poprawy rentowności w hodowli bydła mięsnego.
