Stres cieląt - dlaczego należy go unikać?

Od pierwszych godzin życia, cielę narażone jest na stres. Sam poród jest trudnym i obciążającym wydarzeniem dla zwierzęcia, ale to często od nas zależy poziom stresu z jakim będzie się musiało zmierzyć cielę. Podstawą jest umiejętnie udzielona pomoc porodowa. Na organizm cielęcia podczas porodu, działa siła wypierająca o wartości około 65 kg. To czy i jak pomożemy krowie, będzie miało wpływ na jej funkcjonowanie po wycieleniu, ale też na stan cielęcia i poziom transferu odporności (stres odczuwany przez krowę pogarsza jakość siary i poziom transferu odporności biernej). Pomoc porodowa (wyciąganie cielęcia) udzielona przez jedną osobę to działanie z siłą około 75 kg. Przez trzy osoby – już 260 kg. Stare metody wyciągania cielęcia z wykorzystaniem traktora to już siła bliska 5 000 kg! Tymczasem zarówno dla cielęcia jak i krowy, sposób udzielenia pomocy porodowej gra ogromną rolę i warunkuje odczuwanie (lub nie) stresu przez nowonarodzone cielę.

Stres powoduje u cieląt immunosupresję, która ułatwia infekcję patogenami znajdującymi się w otoczeniu cieląt. W pierwszych dwóch tygodniach życia, gdy odporność cieląt warunkują immunoglobuliny otrzymane z siarą matki, wskazane aby zwierzęta przebywały w tych pomieszczeniach, w których się urodziły – będą miały styczność z patogenami, przed którymi chronić je będzie odporność siarowa.

Przeciwciała matczyne aktywne są do około 4 tygodnia życia, potem ich ilość i aktywność zaczyna spadać. Ważne aby w okresie luki immunologicznej nie prowadzić zabiegów, nie przemieszczać cieląt i nie zmieniać paszy którą pobierają. Wszystkie aktywności powodujące stres powinny być w tym okresie maksymalnie ograniczone (ryc. 1).

Ryc. 1. Sytuacje stresowe w odchowie cieląt. * - okres luki immunologicznej.

(Opracowano na podstawie: Hulbert L.E., Moisa S.J., 2016: Stress, immunity, and the management of calves. Journal of Dairy Science 99:3199–3216.)

W pierwszych dniach życia cielętom towarzyszy stres: transportowy, socjalny, żywieniowy – jesteśmy w stanie tak zaplanować działania aby maksymalnie ograniczyć jego negatywne skutki. Rzadko jednak jesteśmy w stanie ograniczyć stres termiczny. Wyższe temperatury otoczenia są dla bydła gorsze niż niższe, ale rozpatrywać należy również takie aspekty termiczne jak: wilgotność powietrza, prędkość ruchu powietrza i natężenie promieniowania słonecznego. Aby zatem stworzyć zwierzętom optymalne warunki odchowu, zadbać należy o prawidłową wentylację i, w przypadku bydła utrzymywanego na pastwiskach, wiaty dające schronienie przed słońcem i deszczem/śniegiem.

Tab. 1. Poziom komfortu termicznego bydła w zależności od wieku.

Zimą wskazane jest dogrzewanie cieląt, zwłaszcza tych nowonarodzonych. Mają one bowiem zapas tłuszczu na pierwsze trzy dni życia – szybko się wychładzają, nie produkują również tyle ciepła co krowy; żwacz cieląt praktycznie nie funkcjonuje i nie zachodzi w nim fermentacja która u dorosłego bydła wytwarza ciepło. Kilkudniowe cielęta odczuwają zimno już w temperaturze 20⁰C (tab. 1), więc w chłodniejsze dni i wieczory trzeba im zapewnić dużą ilość ściółki i chronić je przed opadami atmosferycznymi. Niedogrzane cielę będzie wykorzystywać składniki odżywcze pobrane z paszą na utrzymanie właściwej temperatury ciała – wskutek tego będzie słabiej przyrastać. Podstawą jest właściwe przygotowanie legowiska; w zależności od pory roku, wykorzystać można skalę gniazdowania (and. nesting score – tab. 2).

Tab. 2. Skala gniazdowania cieląt na legowisku

Latem stosować można pierwszy stopień gniazdowania; stopień trzeci jest wymagany zimą, aby cielę mogło ogrzać się w głębokiej słomie. Szczególnie ważne jest to aby słoma była sucha.

Ryc. 2. Skala gniazdowania u cieląt.

Aby zmniejszyć narażenie cieląt na stres cieplny w okresie letnim, warto zapewnić w oborze/cielętniku odpowiednią cyrkulację powietrza, pamiętając aby kierować powietrze od najmłodszych do najstarszych zwierząt. Prędkość przepływu powietrza powinna wynosić 0,2 – 0,5 m/s; unikać należy przeciągów, które schładzają powierzchnię ciała o nawet 3 – 4⁰C. W okresie letnim, przy niewystarczającej cyrkulacji powietrza, wysokiej wilgotności i w pomieszczeniach o niskich sufitach łatwo gromadzą się szkodliwe gazy: dwutlenek węgla, siarkowodór i amoniak - przekroczenie ich dopuszczalnych poziomów skutkuje podrażnieniem oczu, nozdrzy i błon śluzowych układu oddechowego, co skutkuje częstszymi infekcjami.

Autor: mgr inż. tech. wet. Izabela Gwincińska