Zakażenia beztlenowcowe to nie tylko enterotoksemia.
Część druga: Tężec.
Tężec jest chorobą, którą niezwykle rzadko się diagnozuje, choć jej występowanie jest powszechne. Jest to spowodowane objawami, które analizowane z osobna przesłaniają właściwą przyczynę choroby. Tężec jest wywołany przez Clostridium tetani. Jest to beztlenowcowa laseczka powszechnie występująca w glebie i przewodzie pokarmowy zwierząt. Bakteria ta oprócz form wegetatywnych ma zdolność do produkcji spor, które w środowisku przeżywają wiele lat i są niezmiernie trudne do likwidacji.
Tężec jest typowym zakażeniem przyrannym. Najczęściej bramą wejścia są rany punktowe, zakażenia pępka, a także rany po kastracji, dekornizacji i zakładaniu kółek nosowych. Po dostaniu się do rany Cl.teteni produkuje tetanolizynę, która powoduje miejscową martwicę stwarzając odpowiednie środowisko dla rozwoju tego drobnoustroju. Następnie wytwarzana jest tetanospazmina. Działa ona początkowo na miejscowe naczynia krwionośne i zakończenia włókien nerwowych. Następnie dostaje się wstępująco do centralnego układu nerwowego, gdzie blokuje procesy hamowania dla neuronów, powodując ciągły skurcz mięśni prowadzący do sztywności określanej jako tężec.
W tym miejscu chciałbym wyraźnie zaznaczyć, że tężec i tężyczka to nie to samo. Tężec to skurcz ciągły prostowników, zaś tężyczka jest skurczem przerywanym.
Przebieg choroby.
Objawy kliniczne w przypadku tężca wynikają ściśle z charakteru tetanospasminy i jej oddziaływania na organizm. Charakterystyczny na początku choroby jest postawa” kozła gimnastycznego”. Pojawia się wzdęcie na skutek niemożności odbijania gazów. Nasada ogona jest silnie odstawiona, co często widoczne jest przy mierzeniu temperatury. Często właściciel zgłasza szczękościsk, co jest dosyć łatwe do potwierdzenia. Można zaobserwować wypadanie trzeciej powieki. Następnie zwierzęta tracą możliwość stania, jedzenia i picia.
Jak rozpoznać?
Przy diagnostyce ważne jest spojrzenie całościowe na objawy, a nie skupianie się na pojedynczych symptomach. Zdarzało mi się spotykać z leczeniem skupionym na wzdęciu i mylnie branym za niestrawność jako pierwotną przyczynę.
Jeżeli objawy postępują, prowadzą one do porażenia mięśni oddechowych i zgonu na skutek uduszenia. Do zgonu może także dojść na skutek wzdęcia i zachłystowego zapalenia płuc.
Rozpoznanie opiera się głównie na uważnej obserwacji objawów i znalezienia miejsca wniknięcia Cl.tetani do organizmu.Pomocne może być również w takim przypadku wykonanie badania mikrobiologicznego (ograniczone ze względu na szybkie postępowanie choroby).
Postępowanie i rokowanie.
Leczenie powinno się zacząć od opracowania rany, gdzie wniknęły bakterie i maksymalnego jej natlenowania. W leczeniu stosuje się antytoksynę, którą podaje się 1-4 razy co 12 godzin. Problem w jej aplikacji polega na tym, że nie działa na toksyny już związane z receptorami, a jedynie na te krążące we krwi. Dawka takiej antytoksyny waha się od 2 000-300 000 U. Równocześnie z antytoksyną należy zastosować antybiotykoterapię. Tu z wyboru należy zastosować penicylinę. Ponieważ podczas napadów tężcowych może dochodzić do uszkodzenia zwierzęcia, ważne jest zapewnienie odpowiednich warunków minimalizujących ryzyko uszkodzeń. Pomocne są środki uspokajające, jak acepromazyna. W przypadkach przebiegających z silnym wzdęciem konieczne staje się wykonanie przetoki do żwacza. Zwierzęta, których stan ulega poprawia w ciągu 48 h rokują dobrze. Przywrócenie możliwości picia jest również uważane za ważny objaw powrotu do zdrowia. Zwierzęta, które przeżyją 2 tygodnie zwykle wracają do zdrowia.
Jak zapobiegać?
Zapobieganie polega przede wszystkim na minimalizowaniu ryzyka zranienia się przez krowy. Wszelkiego rodzaju druty, ostre blachy, zostawione gwoździe itp. powinny być od razu usuwane. Ważne jest również prowadzenie szczepień, którymi powinny być objęte wszystkie zwierzęta w stadzie. Na naszym rynku dostępne są szczepionki zawierające toksoid Cl.tetani służące do czynnego uodparniania. Szczepienie jest jedyną rozsądną z praktycznego punktu widzenia forma zabezpieczenia naszych zwierząt przed Cl.tetani.
Podsumowanie.
Tężec należy do grupy chorób wywołanych przez bakterie beztlenowe. Jest powszechny, chociaż jego rozpoznanie jest rzadsze niż być powinno. Przy diagnostyce ważne jest spojrzenie kompleksowe, a nie skupianie się na pojedynczych objawach. Leczenie jest zwykle mało efektywne, a choroba kończy się śmiercią. W zapobieganiu szczególnie efektywne wydaje się być czynne uodparnianie zwierząt szczepionką, która powinna być stałym elementem profilaktyki stad bydła w Polsce.