Bakterie beztlenowe z rodzaju Clostridium często odpowiedzialne są za ciężko przebiegające i wysoce śmiertelne zapalenia mięśni u bydła. Bezpośrednimi przyczynami zmian obserwowanych w tkankach mięśniowych są:
- -Cl.chauvoei
- Cl.septicum
- Cl.perfringens
- Cl.sordelli
- Cl.novyi
Bakterie te powodują ciężkie zapalenie przebiegające z powstawaniem ognisk martwiczych i produkcją gazu. Każda z tych bakterii powoduje nieznacznie różniące się zmiany w obrębie mięśni, stąd w literaturze można spotkać się z takimi terminami jak szelestnica, obrzęk złośliwy itd. Na potrzeby tego artykułu, ale również dla wygody, moim zdaniem warto wszystkie te drobnoustroje zakwalifikować jako czynniki odpowiedzialne za zapalenie mięśni na tle Clostridium. Jest to o tyle zasadne, że nie jesteśmy w praktyce klinicznie w stanie odróżnić ich od siebie, a postępowanie w każdym przypadku jest podobne.
Jak rozwija się choroba?
Do powstania tego typu zapalenia konieczne jest oprócz obecności samych bakterii, także odpowiednie beztlenowe środowisko potrzebne do ich wegetatywnego wzrostu. Dlatego podatne są szczególnie mięśnie, które uległy uszkodzeniu, a także wszystkie rany i skaleczenia.
CL.septicum i Cl.perfringens wchodzą w skład naturalnej flory przewodu pokarmowego, dlatego do zakażenia tymi patogenami dochodzi najczęściej z zewnątrz. Cl.chauvooei i Cl.novyi mogą zarażać bydło drogą per os. Następnie z krwią i limfą dostają się do mięśni i wątroby. Tu pozostają w formie zarodników, chyba że otaczająca je tkanka ulega uszkodzeniu, stwarzając warunki dogodne do ich rozwoju. To może tłumaczyć tzw. opóźnienie zależne od urazu (zakażenie nastąpiło kilka miesięcy przed objawami które powstały na skutek aktywacji urazem np. podczas przepędów). Zakażenia Clostridium mogą często być powiązane z inwazją przywr.
Zakażenia mięśni na tle Clostridium może wystąpić w każdym wieku i każdej porze roku. Cl.chauvoei i Cl.sordelli obserwowane są głownie u zwierząt młodych szybko rosnących w wieku 6-24 miesiące. Nie oznacza to, że nie spotyka się ich u zwierząt starszych, po prostu jest to rzadsze.
Bakterie z rodzaju Clostridium produkują szereg egzotoksyn, których podstawowym zadaniem jest stworzenie jak najlepszych warunków do rozwoju tych bakterii w zainfekowanych tkankach. Należą do nich toksyna alfa o właściwościach nekrotycznych i hemolitycznych ( CL.Perfringerf , Cl.septicum , Cl.chauvoei), toksyna beta, będąca leukotoksyną, toksyna gamma – hialuronidaza, toksyna delta- hemolizyna.
Zakażenia Cl.chauvoei i Cl.sordelli cechuje najwyższa śmiertelnośc , Cl.septicum pośrednia, zaś najniższa Cl.perfringers. Oczywiście jest to podział umowny i poszczególne przypadki mogą się różnić między sobą.
Niezależnie od gatunku zdecydowana większość przypadków klinicznych to zakażenia egzogenne. Na pierwsze miejsce wysuwają się iniekcje przeprowadzane w sposób niehigieniczny (brudna igła , podanie leku w miejsce zabrudzone np. kałem).
Zdj.1. Higieczne przeprowadzanie wkłuć to podstawa w zapobieganiu infekcjom z udziałem bakterii beztlenowych.
Jak przebiega choroba?
Objawy kliniczne są dość spektakularne i trudno je przeoczyć. Skóra w miejscu rozwoju zapalenia początkowo jest ciepła i obrzękła, następnie staje się zimna, w miarę jak zmiany martwicowe postępują. Często zmiany dotyczą kończyn, więc dominuje kulawizna. Powstający gaz powoduje, że podczas dotykania wyczuwalne są charakterystyczne trzaski. Objawy ogólne są wynikiem działania egzotoksyn. Ponieważ przebieg zwykle jest gwałtowny, mogą one nie występować. Zgon następuje zwykle w ciągu 12-24 godzin na skutek DIC i niewydolności wielonarządowej. Rzadko zwierzęta przeżywają więcej niż 3 dni, jeżeli nie zostało podjęte leczenie. Stąd zapalenia tego typu określane są często jako „nagła śmierć”.
Jak rozpoznać?
Rozpoznanie opiera się na obserwacji objawów klinicznych. Po nacięciu zmienionych obszarów wydobywa się cuchnący gaz i surowiczo krwisty płyn. Co jest dosyć charakterystyczne krwawienie jest minimalne lub go brak (martwica). W celu dokładnej identyfikacji czynnika konieczne są badania mikrobiologiczne. W badaniach biochemicznych pomimo spodziewanego wzrostu kinazy keratynowej i aminotransferazy asparaginowej często do niego nie dochodzi, co jest spowodowane martwicą uniemożliwiającą przedostanie się ich do krwi.
Jak leczyć i zapobiegać?
Leczenie polega głównie na antybiotykoterapii. Z wyboru stosuje się penicyliny. Alternatywa są sulfonamidy lub tetracykliny. Niektórzy uważają, że oprócz samego podania ważne jest też miejsce iniekcji, które powinno być w okolicy zmienionej zapalnie. Dodatkowo zasadne wydaje się podanie leków przeciwzapalnych, jak również płynoterapia. W bardzo ciężkich przypadkach konieczne staje się wykonanie fenestracji i opracowania tak powstałych ran.
Zapobieganie polega przede wszystkim na szczepieniach profilaktycznych całego stada. Szczepienia te powinny być prowadzone w sposób systematyczny i stanowic stały element profilaktyki danego stada. Jeżeli ferma boryka się z problemem przywr zasadne jest wdrożenie planu odrobaczenia.
Podsumowanie
Zakażenia mięśni na tle Clostridium są chorobą wywołaną przez wiele bakterii z tego rodzaju. Na podstawie objawów klinicznych nie jesteśmy w stanie zdiagnozować konkretnego patogenu. Przebieg tych zakażeń jest wyjątkowo ciężki i przebiega z wysoką śmiertelnością. Chorować mogą zwierzęta w każdym wieku, typie użytkowym czy porze roku. Jedyną formą skutecznego zapobiegania jest szczepieni całego stada.