Nawet 57% upadków cieląt w pierwszym miesiącu życia jest spowodowanych chorobami o przebiegu biegunkowym. Etiologia tych schorzeń jest różnoraka. Wbrew powszechnie panującemu przekonaniu o dominacji zakażeń bakteryjnych, ponad 50% przypadków biegunek u cieląt w pierwszych tygodniach życia, jest związanych z inwazją pierwotniaków.
Czym jest kryptosporydioza
Kryptosporydioza jest chorobą powodowaną przez pierwotniaki z rodzaju Cryptosporidium. Obecnie znanych jest 27 gatunków, przy czym największe znaczenie w schorzeniach cieląt odgrywa Cryptosporidium parvum.
Jest to pasożyt wewnątrzkomórkowy, który namnaża się w komórkach nabłonka jelit cienkich. Patogen ten jest warunkowo chorobotwórczy, a jego patogenność jest uzależniona głównie od sprawności układu odpornościowego zarażonego zwierzęcia. Dlatego też najbardziej narażone na rozwinięcie się choroby są zwierzęta młode, z niewykształconym jeszcze układem immunologicznym oraz zwierzęta osłabione lub utrzymywane w obiektach o złych warunkach zoohigienicznych. Chorobowość w Polsce, wg różnych badań wynosi od 17% do 56,25% i jest znacząco wyższa u cieląt młodych (do 3tyg. życia) i na fermach wielkotowarowych.
Zakażenie pierwotniakiem
Do zakażenia Cryptosporidium parvum dochodzi poprzez połknięcie oocyst, które występują w skażonym środowisku. Zarażone cielę potrafi wydalać do 10 milionów oocyst w 1g kału (!!!), co powoduje szybkie rozprzestrzenianie się choroby, zwłaszcza u zwierząt utrzymywanych w zbyt dużym zagęszczeniu. Oocysty znajdują się w ściółce, na sprzęcie używanym w oborze, skórze zwierząt, czy ścianach boksów. Zachowaniem predysponującym do zakażenia jest tzw. lizawość cieląt, które zlizują oocysty ze skóry innych zwierząt, ścian boksów, czy sprzętów gospodarskich.
Przeżywalność oocyst w środowisku, to nawet rok. Czynnikiem ograniczającym jest brak wilgoci, dlatego też można zauważyć wzrost zachorowań w okresach chłodnych i wilgotnych, a ich ograniczenie w okresie letnim.
Cykl życiowy
Po połknięciu oocysty, w żołądku i jelitach cienkich następuje uwolnienie pasożytów, które wnikają do komórek nabłonka jelit. Tam kryptosporydia namnażają się, niszcząc jednocześnie nabłonek , wnikając do kolejnych jego komórek. Po około trzech dniach od zakażenia powstają pierwsze oocysty, które zaczynają być wydalane do środowiska. Inwazja w tej formie trwa około 14 dni, następnie objawy kliniczne zakażenia ustępują, a zwierzęta stają się siewcami oocyst.
Objawy kliniczne
Kryptosporydioza u młodych cieląt ma najczęściej przebieg ostry. Pasożyty niszczą nabłonek jelit i powodują zaburzenia wchłaniania oraz stan zapalny błony śluzowej jelit. Właściciel zauważa posmutnienie zwierząt, brak apetytu i galaretowatą biegunkę. Nasilenie tych objawów jest zależne od wieku cielęcia i zmniejsza się wraz z wiekiem, a u zwierząt powyżej 2 miesiąca życia, zakażenia są praktycznie bezobjawowe. Niepodjęcie leczenia może prowadzić do odwodnienia, wystąpienia kwasicy metabolicznej, a w konsekwencji do śmierci zwierzęcia. W przypadku zakażeń Cryptosporidium parvum, śmiertelność jest oceniana na średnio 25%. Zwierzęta które przechorowały wykazują zmniejszone przyrosty masy ciała, co powoduje wymierne straty ekonomiczne dla właściciela.
Zapobieganie pojawieniu się kryptosporydiozy
Działaniami zmniejszającymi ryzyko zachorowań w stadzie jest rygorystyczne przestrzeganie zasad higieny i bioasekuracji, m.in. :
- Mycie i dezynfekcja sprzętu (wiadra, smoczki, poidła, karmniki) i pomieszczeń (ściany i posadzki boksów i budek ). Bardzo ważne jest stosowanie środków dezynfekcyjnych, których spektrum działania obejmuje oocysty pierwotniaków. Dobre efekty daje dezynfekcja termiczna, gorącą parą wodną pod ciśnieniem
- Częsta wymiana ściółki
- Utrzymywanie niskiej wilgotności w pomieszczeniach
- Używanie przez obsługę odzieży i obuwia ochronnego
- Utrzymywanie cieląt indywidualnie lub w kojcach o małym zagęszczeniu
- Podział zwierząt na grupy wiekowe
- Ograniczenie czasu kontaktu nowonarodzonych cieląt z matką
- Wczesne odpajanie cieląt siarą
- Izolacja chorych osobników
Leczenie kryptosporydiozy
Jedyną substancją czynną, zarejestrowaną w Polsce do leczenia kryptosporydiozy jest halofunginon. Jest to lek przeciwpierwotniaczy, wykazujący wysoką skuteczność wobec Cryptosporidium parvum. Należy podawać go przez siedem kolejnych dni, przy czym ważne jest:
- precyzyjne dawkowanie środka
- niepodawanie go cielętom mocno osłabionym oraz cielętom z biegunką trwającą ponad 24godz.
- podawanie w trakcie jedzenia lub w ciągu godziny po jedzeniu
Bardzo ważne jest również leczenie wspomagające, które obejmuje: uzupełnianie elektrolitów drogą dożylną i/lub doustną, wyrównywanie kwasicy metabolicznej, osłonę zniszczonej błony śluzowej jelit, podawanie probiotyków.
W stadach ze zdiagnozowanym zakażeniem Cryptosporidium parvum można stosować chemioprofilaktykę, podając halofunginon już w pierwszych 24-48 godzinach życia cieląt.
W każdym przypadku należy skonsultować się z lekarzem weterynarii, który udzieli niezbędnych informacji i wskaże najwłaściwszą metodę profilaktyki, na podstawie statusu zdrowotnego zwierząt.
Kryptosporydioza jest schorzeniem powodującym duże straty ekonomiczne w hodowli bydła, związane zarówno z wysoką śmiertelnością cieląt, jak i ze spadkiem parametrów produkcyjnych. Aby uzyskać zadowalające efekty w jej zwalczaniu, niezbędna jest ścisła współpraca hodowcy i lekarza weterynarii oraz wdrożenie w gospodarstwie szeregu rozwiązań zoohigienicznych, łącznie z leczeniem i chemioprofilaktyką. Pozwoli to uniknąć wysokich kosztów związanych z występowaniem choroby w stadzie.
