Podstawowe zasady zapewnienia zwierzętom dobrostanu mówią między innymi o tym, że zwierzęta powinny być wolne od bólu, chorób i urazów. To właściciel powinien starać się zapewnić im taki stan. Czy są to tylko postulaty ekologów i robimy wszystko wyłącznie z przymusu lub w trosce o zwierzęta? I tak i nie. Z jednej strony nie można się nie zgodzić, że jako ludzie powinniśmy zapewnić naszym podopiecznym przynajmniej minimum komfortu, ale nie ma też wątpliwości, że ten komfort leży w interesie każdego producenta. Zasada jest prosta - zdrowa krowa daje więcej mleka. Każdy ból, dyskomfort będzie wpływał między innymi na apetyt, a jak wiadomo to od dawki, którą przyjmie krowa zależy bezpośrednio jej produkcja. Kolejne badania naukowe pokazują, że zmniejszenie stanu zapalnego oraz uwolnienie zwierzęcia od bólu jest ważne nie tylko ze względu na komfort i zachowanie dobrostanu, ale też niebagatelnie wpływa na jego produkcyjność.
Co to jest ból?
Ból jest nieprzyjemnym doznaniem czuciowym i emocjonalnym, związanym z potencjalnym lub faktycznym uszkodzeniem ciała.
Bólowi towarzyszy pobudzenie układu nerwowego współczulnego (przyspieszenie czynności serca, wzrost ciśnienia tętniczego) i wzmożenie wydzielania niektórych hormonów (np. hormonów kory nadnerczy). Ból ma istotne znaczenie dla rozpoznania i umiejscowienia procesu chorobowego oraz uniknięcia lub zminimalizowania uszkodzenia tkanki.
W odniesieniu do człowieka możemy powiedzieć, że ponieważ ból jest uczuciem subiektywnym to wszystko co chory tak nazywa, niezależnie od innych towarzyszących objawów i stanu pacjenta– jest bólem. W przypadku zwierząt powinniśmy założyć, że ból u zwierzęcia powinien być spodziewanym rezultatem każdej sytuacji czy choroby, która wywołałaby ból u człowieka.
Ocena bólu
U zwierząt ciężko ocenić jest stopień nasilenia bólu. Dotyczy to zwłaszcza zwierząt roślinożernych, także bydła. W naturze zwierzę – ofiara nie może pokazywać bólu, jest to strategia przetrwania, osobniki słabe stają się łupem drapieżników. Dlatego pierwsze objawy bólu są przez krowę maskowane i mogą pozostać niezauważone. W związku z tym ich rozpoznanie przez właściciela/hodowcę/obsługę u bydła hodowlanego nie jest łatwe.
Symptomy wskazujące na ból różnego pochodzenia to:
- Ulgowa postawa ciała
- Mrużenie oczu
- Kulenie uszu
- Apatia
- Opuszczona głowa
- Zmniejszony apetyt
- Izolacja od grupy
- Przyspieszony oddech
- Podwyższone tętno
- Zgrzytanie zębami
- Wokalizacja
Zdj. 1. Opuszczona głowa, skulone uszy, przymrużone oczy. Doświadczony hodowca potrafi poznać oznaki bólu (fot. A. Berezowski).
Zdj.2. Spadek czasu spędzonego na przeżuwaniu zarejestrowany przez system monitoringu.
Różne będzie nasilenie poszczególnych sygnałów w zależności od sytuacji, konkretnej sztuki, rodzaju bólu i jego lokalizacji oraz natężenia.
Ból w okresie okołoporodowym
Jednym z momentów w życiu zwierząt hodowlanych, który nierozerwalnie wiąże się z bólem jest poród i cały okres okołoporodowy. Do bólu wycielenia dołączają się często mniejsze lub większe stany zapalne, między innymi macicy. Jednocześnie od tego jak szybko i w jakiej ilości krowa zacznie pobierać paszę zależy cała laktacja.
Mając to na uwadze przeprowadzono doświadczenie, które miało uzasadnić rutynowe podawanie długodziałającego leku z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych bezpośrednio po porodzie. Wybrano do tego karprofen ze względu na jego silne działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne, długie działanie u bydła, brak karencji na mleko oraz udokumentowany pozytywny wpływ na czynność żwacza i pracę serca.
Wyniki kilku badań terenowych polegających na podaniu karprofenu do 6 godzin po porodzie i obserwacji zwierząt przez całą laktację pokazują, że na skutek redukcji bólu, stanów zapalnych i stresu:
- Zwierzęta szybciej po porodzie zaczęły jeść
- Znacząco zmniejszyła się ilość incydentów chorób poporodowych (zwłaszcza zatrzymanie łożyska, zapalenie macicy)
- Poprawił się wskaźnik zacieleń
- Skrócił się okres międzywycieleniowy
- Zmniejszyła się średnia liczba komórek somatycznych w mleku w stosunku do grupy kontrolnej
- Zmniejszył się poziom kortyzolu („hormon stresu”)
- Zwiększyła się wydajność mleczna w stosunku do grupy kontrolnej
Najbardziej spektakularne efekty, jeśli chodzi o pobieranie paszy i wydajność uzyskano u pierwiastek.
W porównaniu średnia wydajność w pierwszej laktacji zwierząt, które dostały karprofen była aż o 2593kg wyższa niż średnia wydajność grupy kontrolnej. Są to wyniki badania portugalskiego. W polskim badaniu terenowym różnica była mniejsza, ale w dalszym ciągu każda pierwiastka, której uśmierzono ból i stres okołoporodowy dała ponad 1000 kg mleka więcej niż tak samo żywione zwierzęta z grupy kontrolnej.
Zdj.3. Średnia wydajność grup badanych. Grupa 1 – zwierzęta dostawały 1 iniekcję preparatu z karprofenem do 6 godzin po porodzie. Grupa 0 – grupa kontrolna G.Stilwell,H.Schubert,D.M.Broom
Jak widać walka z bólem to nie tylko fanaberia. Zastosowanie odpowiednich leków z grupy Niesterydowych Leków Przeciwzapalnych do uśmierzania bólu porodowego oraz redukcji wiążącego się z porodem stresu prowadzi do tego, że zwierzęta lepiej się czują, lepiej jedzą, są zdrowsze i w rezultacie dają więcej mleka.
Wprowadzenie karprofenu jako rutynowego postępowania po porodzie jest jednym z działań prowadzących do poprawy dobrostanu krów i do zwiększenia produkcji, a co za tym idzie zwiększenia zysków.
Istnieje wiele wskazań, w których stosowanie Niesterydowych Leków Zapalnych jest niezbędne ze względu nie tylko na ich działanie przeciwbólowe, ale także przeciwzapalne i przeciwgorączkowe.
Autor: lek.wet. Urszula Glinka Jr Technical Manager, Livestock Business Unit, Zoetis Polska Sp. z o.o.
Literatura:
- Effects of analgesic use postcalving on cow welfare and production, G.Stilwell*H.Schubert†D.M.Broom†
- The effect of post-calving pain management with carprofen on stress, reproduction, and milk yield in cattle; Ramūnas Antanaitis, Aloyzas Januškauskas, Arūnas Rutkauskas, Henrikas Žilinskas
- Influence of the analgesic effect of carprofen admistrated to heifers in the postpartum period on animal welfare and milk production; K. Rypuła