W ostatnich latach nastąpiły istotne zmiany w hodowli bydła w Polsce. Zmniejszyła się liczba krów, przy jednoczesnym znacznym wzroście ich wydajności mlecznej. Wraz ze wzrostem wydajności mlecznej w Polsce i innych krajach obserwuje się spadek płodności krów i częstsze występowanie różnych chorób. Powoduje to zwiększone brakowanie krów, co wpływa ujemnie na wyniki ekonomiczne ich chowu.
Program zarządzania stadem i jego cel
Jedną z metod poprawy stanu zdrowia i opłacalności chowu bydła mlecznego jest wdrażanie programów zarządzania stadem, umożliwiających kontrolę stanu zdrowia krów i ich produkcyjności. W Katedrze Rozrodu Zwierząt z Kliniką w Olsztynie opracowano zintegrowany weterynaryjny program zdrowotny stada dostosowany do warunków polskich, wykorzystywany przez lekarzy w kraju. Głównym celem programu jest poprawa stanu zdrowia zwierząt oraz wydajności mlecznej na poziomie zapewniającym opłacalność produkcji, poprzez zmniejszenie liczby przypadków klinicznych i podklinicznych chorób oraz większą kontrolę chorób zakaźnych. W jego założeniach lekarz weterynarii nie jest wzywany do poszczególnych przypadków klinicznych, np. zapalenia wymienia, czy kulawizny, lecz sprawuje kompleksową opiekę nad stadem.
Główne założenia programu
Program ten obejmuje monitorowanie dokumentacji stada (dlatego tak ważne jest jej sukcesywne uzupełnianie przez właściciela, jak i lekarza weterynarii), regularne wizyty w stadzie w celu kontroli rozrodu, chorób zakaźnych, żywienia, stanu wymion, produkcji mleka, oceny zdrowia i odchowu cieląt. Określane są wskaźniki oceny zdrowotności stada, a także wyznaczane są dla niego cele, np. zwiększenie wskaźnika zapłodnień, poprawa jakości mleka (zmniejszenie liczby komórek somatycznych), czy zmniejszenie śmiertelności cieląt. W zależności od wielkości stada regularne wizyty lekarza weterynarii w stadzie powinny odbywać się co 2-4 tygodnie, a w przypadku dużych obiektów - raz w tygodniu. Na podstawie kartotek lub programu komputerowego wybierane są osobniki, które powinny być badane przez lekarza m.in. badane na cielność, na zasuszenie oraz krowy wykazujące objawy różnych chorób. Kontrolowany jest również stan zdrowia cieląt i jałówek. W zależności od potrzeby zwierzęta są leczone, pobierane są próby krwi lub mleka do badań laboratoryjnych. Podczas wizyty zwracana jest uwaga na kondycję i zachowanie krów, ich żywienie oraz warunki środowiskowe. Następnie, wspólnie z właścicielem analizowane są dane o produkcji i jakości mleka (liczba komórek somatycznych) i wskaźnikach metabolicznych (zawartość mocznika, stosunek tłuszczu do białka) z raportów wynikowych oceny użytkowości mlecznej. Uzupełniane są dane w kartotece lub programie komputerowym, omawiane bieżące problemy oraz ustalane postępowanie w celu ich rozwiązania.
Bardzo istotnym warunkiem powodzenia programu jest dobra współpraca między lekarzem weterynarii i właścicielem zwierząt, jak również szerszego i perspektywicznego spojrzenia na produkcję mleka w gospodarstwie. Z rozmów z innymi lekarzami weterynarii wiem, że program ten lub jego elementy jest też stosowany w stadach krów mlecznych w różnych regionach Polski, m.in. w województwie warmińsko-mazurskim, kujawsko-pomorskim czy podlaskim.
Własne doświadczenia
Z punktu widzenia własnej praktyki mogę ocenić, że wdrożenie tego programu lub jego elementów z reguły poprawiało stan zdrowia krów i zwiększało opłacalność produkcji. Prowadzenie opisanej opieki wymagało ode mnie większego skupienia się na zbieraniu danych i ich analizie, w porównaniu do praktyki bazującej na interwencjach do zwierząt wykazujących objawy kliniczne. Dzięki temu możliwe było skupienie się na podklinicznych stanach chorobowych i wcześniejsze wprowadzenie profilaktyki chorób zakaźnych na podstawie wyników uzyskanych z badań serologicznych z krwi, gdyż monitoring chorób zakaźnych jest integralną częścią zarządzania zdrowiem stada.
Muszę jednak przyznać, że nie udało się przekonać wszystkich hodowców bydła których obsługuje moja lecznica do tego programu, ponieważ niektórzy z nich nie widzą potrzeby przyjazdu lekarza weterynarii do stada, w którym zwierzęta są zdrowe, nawet jeżeli występują u nich stany podkliniczne, bądź problemy z rozrodem lub występuje zwiększenie liczby brakowanych krów.
Natomiast hodowcy, u których jest on wdrożony, mają większą świadomość odnośnie zdrowia swoich krów. Stwierdzają oni, że analiza zebranych danych pozwala im na poprawę żywienia krów, ograniczenie występowania niektórych chorób, co w efekcie zwiększa opłacalność prowadzonej przez nich działalności.
