Obecnie szacuje się, że zakażenia pałeczkami Salmonella obok zakażeń M.avium subsp. Paratuberculosis i E. coli należą do najczęstszych przyczyn biegunek u bydła. Rodzaj Salmonella obejmuje 2 gatunki: S.enterica i S.bongori. Nas z klinicznego punktu widzenia interesuje gatunek S.enterica, który zawiera 6 podgatunków. Gatunki jak i podgatunki na podstawie antygenów somatycznych (O), rzęskowych (H) i antygenu otoczkowego (Vi) dzielimy na serowary. 99% izolowanych szczepów należy do S.enterica subsp. Enterica, dlatego używamy tu nazw własnych, co znacznie ułatwia nazewnictwo. Do najpopularniejszych należą S. Typhimurium, S.Newport , S.Infantis, S.Montevideo, S.Anatum. Większość szczepów, które są izolowane od bydła nie jest swoista gatunkowo. Wyjątek stanowi S.Dublin, która jest dla bydła gatunkowo swoista.
Do zakażenia dochodzi zazwyczaj droga pokarmową. Salmonella jest drobnoustrojem wewnątrzkomórkowym, który może przeżyć w makrofagach i w raz z nimi rozprzestrzenić się po całym organizmie.
Czynnikami, które determinują przebieg zakażenia są:
-zjadliwość szczepu
-dawka zakaźna
-odporność zwierzęcia
-czynniki stresowe i usposabiające
Ważnymi źródłami zakażenia są zanieczyszczone woda i pasza, jak również wektory mogące pomóc w rozprzestrzenianiu się tej bakterii, jak ptaki czy muchy. Nie należy także zapominać o siarze i mleku od sztuk chorych jako ważnemu źródłu zakażenia.
Do jednego z najważniejszych czynników usposabiających do wystąpienia klinicznej formy Salmonellozy w Polsce jest BVD-MD będące po za kontrolą.
Pojawienie się stanów przewlekłych najczęściej związane są z obecnością zwierząt nosicieli. Stan nosicielstwa najczęściej trwa 1-2 miesiące. W niektórych przypadkach może dochodzić do 6 miesięcy. Wyjątek stanowi S.Dublin, która dla bydła jest swoista gatunkowo. Tu nosicielstwo jest długo terminowe i może trwać do końca życia.
Objawy choroby.
Głównymi objawami w przypadku Salmonellozy jest gorączka i biegunka. Co warte jest podkreślenia, gorączka ma charakter zwiastunowy i wyprzedza pojawienie się biegunki o 1-2 dni. Biegunka jest wodnista, zawiera często śluz i krew, co wynika z destrukcyjnych właściwości tej bakterii w stosunku do ściany jelita. Często obserwujemy tu także posocznicę, zapalenie płuc, stawów i mózgu. W przypadku zakażeń S.Dublin na pierwszy plan mogą wysunąć się objawy ze strony układu oddechowego.
Najbardziej wrażliwe są cielęta i krowy bezpośrednio po porodzie. Ponadto jak już wspomniałem BVD w stadzie zwiększa prawdopodobieństwo pojawienia się objawów salmonellozy.
Drugim objawem, który często obserwujemy w przypadku zakażeń pałeczkami Salmonella są ronienia. Mogą one pojawić się w każdym etapie ciąży, ale najczęściej obserwujemy je w 5-9 miesięcu, a więc są to ronienia typu późnego. Ronienia są spowodowane przez:
-posocznice, w wyniku której dochodzi do zakażenia i obumarcia płodu,
-luteolizę, będąca konsekwencja uwolnienia min. prostaglandyn i innych mediatorów zapalnych na skutek działania endotoksyn bakteryjnych.
-wysoką gorączkę.
Objawem, który często jest pomijany, a ma niebagatelne znaczenie dla rozprzestrzeniania się zakażenia jest mastitis na tle Salmonella. Zakażenie wymienia może być wynikiem posocznicy, chociaż częściej jest skutkiem zakażenia przez zanieczyszczony sprzęt udojowy i środowisko. Często zapalenia na tle Salmonella (zwłaszcza S.Dublin) mają charakter przewlekły i bezobjawowy. Jest to zatem szczególnie niebezpieczne biorąc pod uwagę ryzyko rozprzestrzeniania się tego patogenu nie tylko na zwierzęta, ale także na ludzi.
Rozpoznanie na podstawie badania sekcyjnego jest trudne. Występują tu zmiany zlokalizowane głównie w jelitach cienkich (włóknikowe lub krwotoczno-włóknikowe naloty) i okrężnicy. W przypadku S.Dublin zmiany mogą być zlokalizowane w płucach. Podstawą diagnostyki jest badanie mikrobiologiczne materiału przesłanego do laboratorium.
W niektórych krajach (Dania) prowadzi się masowe badania mleka na obecność przeciwciał w mleku. W naszym kraju również można przeprowadzić takie badanie m.in. w SLW Biolab w Ostródzie.
Leczenie i zapobieganie.
Leczenie salmonellozy to z jednej strony leczenie objawowe związane z biegunką i jej następstwami, z drugiej zaś leczenie przyczynowe. Objawowe leczenie jest podobne do tego stosowanego w ETEC, którego zasady zostały opisane w artykule poświęconym zakażeniom na tle E.coli. Link do artykułu tutaj.
Leczenie przyczynowe sprowadza się do podawania antybiotyków. Terapia taka jest dyskusyjna i ma ona zarówno zalety jak i wady.
|
Zalety
|
Wady
|
|
-bakteriemia, która często występuje u cieląt, wymaga leczenia antybiotykowego
|
-ryzyko selekcji szczepów odpornych na antybiotyki
|
|
-skraca czas trwania choroby i zwiększa odsetek zwierząt wyleczonych
|
-terapia ta nie likwiduje szewstwa ani nie skraca czasu jego trwania
|
|
-eliminuje ryzyko zakażeń wtórnych np. stawów
|
-Salmonelle są fakultatywnie wewnątrzkomórkowe co utrudnia działa nie chemioterapeutykom
|
Tab.1. Zalety i wady terapii w przebiegu salmonellozy bydła.
Profilaktyka.
Zapobieganie poprzez szczepienia jest dosyć kontrowersyjne. Zabite szczepionki pobudzając odpowiedź humoralna słabo sprawdzają się w przypadku patogenu, gdzie decydująca jest odporność komórkowa. Żywe zmodyfikowane szczepionki z blokiem metabolicznym wydają się być lepszym rozwiązaniem. Komercyjna szczepionka J-5 wykazała skuteczność polegająca na zmniejszeniu zachorowalności na salmonellozę, ale efekt ten utrzymywał się jedynie ok. 3 miesięcy.
Kontrola zakażeń.
Jest to istotny aspekt ze względu na fakt, że salmonelloza podlega obowiązkowi zgłaszania i jest ważnym aspektem w kontekście zdrowia publicznego. Polegać ona powinna na:
- Szybkim postawieniu diagnozy poprzez badania mikrobiologiczne
- Ustaleniu miejsca zakażenia się zwierząt
- Izolacja zakażonych zwierząt
- Terapia/eliminacja zakażonych zwierząt
- Mycie i dezynfekcja pomieszczeń
- Kontrola obrotu zwierząt w stadzie