Częstotliwość występowania hepokalcemii?
Hipokalcemia jest jednym z najczęstszych problemów zdrowotnych występujących u krów mlecznych. Szacuje się że na każdą krowę z hipokalcemią kliniczną, przypada 8 do 10 krów z niedoborem wapnia w formie podklinicznej (bez widocznych objawów). Akceptowalny wskaźnik zachorowań na zaleganie poporodowe wynosi do 6% krów w stadzie (6 sztuk chorych na 100 krów w stadzie).
Przyczyny pojawiania się hipokalcemii
Niedobór wapnia pojawia się u krów w końcowej fazie ciąży, gdyż duża ilość wapnia zużywana jest na budowanie szkieletu intensywnie rosnącego cielęcia (około 4 – 5 g dziennie); znaczna ilość tego makroelementu znajduje się również w siarze (około 2,2 g/l). Powstaje w ten sposób niedobór z którym organizm krowy nie zawsze jest w stanie sobie poradzić.
Dlaczego nie zawsze?
Hipokalcemia pojawia się u krów:
- starszych (powyżej 3 wycielenia);
- po ciążach mnogich (większa strata wapnia w trakcie ciąży + większa produkcja siary);
- niewłaściwie żywionych, zwłaszcza w okresie zasuszenia.
Koszty zalegania poporodowego wahają się w granicach 1 000 – 1 500 zł (forma kliniczna) oraz 400 – 600 zł (forma podkliniczna). Przyjmując że w stadzie 100 krów diagnozujemy chorobę u 5 sztuk, u kolejnych 30 zaleganie prawdopodobnie wystąpi w formie podklinicznej – to koszty rzędu 22 tysięcy złotych rocznie!
Jak żywienie może wpłynąć na profilaktykę hipokalcemii?
Naturalny mechanizm gospodarki wapniowej polega na uzupełnianiu niedoboru wapnia przez parathormon. Hormon ten, w momencie spadku poziomu wapnia we krwi, aktywizuje komórki kościogubne, których degradacja uwalnia wapń do krwi. Poza tym, pierwiastek ten jest w większym stopniu wychwytywany przez jelita oraz nerki. W gospodarce wapniowej udział bierze także aktywna forma witaminy D3 – 1,25-dihydroksycholekalciferol (1,25(OH)2D3).
Receptory biorące udział w gospodarce wapniowej przestają być wrażliwe na działanie parathormonu u krów z metaboliczną zasadowicą, co może spowodować niedobór wapnia we krwi. Ponadto, u krów starszych zmniejsza się ilość receptorów reagujących na działanie parathormonu. Aby zapobiegać zasadowicy, wykorzystuje się dodatki paszowe obniżające pH organizmu -> spadek pH usprawnia bowiem mechanizmy, które kontroluje parathormon. Obniżenie pH uzyskać można przez wprowadzenie do dawki paszowej soli anionowych: siarczanów, chlorków czy fosforanów.
Ograniczenie potasu w dawce jako narzędzie walki z niedoborem wapnia
Podstawą dawki dla krów zasuszonych jest odpowiednie zbilansowanie anionów i kationów na korzyść tych pierwszych – w związku z tym podajemy krowom sole anionowe, a ograniczamy pasze z dużą ilością kationów, zwłaszcza potasowego: wykluczamy zatem lucernę, trawy – zwłaszcza z pierwszego pokosu (zielonka, siano, sianokiszonka, kiszonka), oraz surowce buraczane (liście, wysłodki, melasa). Warto również zweryfikować udział potasu w glebie – najbardziej zasobne w ten makroelement są ziemie w województwach dolnośląskim i opolskim. W przypadku silnego nawożenia potasowego, duża ilość tego składnika będzie się znajdować w paszy i w okresie zasuszenia, podnosić pH płynów ustrojowych i zwiększać zagrożenie hipokalcemią.
Przed wycieleniem nie należy również stosować produktów wapniowych – wapń jako kation, będzie podobnie zaburzać gospodarkę kationowo-anionową skupioną na obniżaniu pH. Wyjątkiem jest chlorek wapnia, w którym na jeden mol kationów przypadają dwa mole anionów – związek ten z powodzeniem można stosować jako sól anionową. Kolejnym związkiem którego nie należy podawać w okresie zasuszenia jest kwaśny węglan sodu i inne bufory podnoszące pH (dopuszczalne jest stosowanie interwencyjne, w przypadku kwasicy). Wykluczyć należy podawanie tych związków przez okres dłuższy niż dwa dni.
Sole anionowe paszowe to jednak niejedyne rozwiązanie. Z uwagi na ograniczenia w ich stosowaniu (związane z pogarszaniem smakowitości dawki), podajemy je przez dłuższy okres czasu, aby wprowadzić krowę w stan lekkiej kwasicy metabolicznej. Poziom kwasowości paszy/dodatku paszowego, określamy w mEq/kg SM (miliekwiwalentach na kg suchej masy paszy/dodatku paszowego), możemy wyliczyć go sami pod warunkiem przeprowadzenia badania analitycznego paszy pod kątem koncentracji kationów (Na+ i K+) i anionów (Cl– i SO42-) według wzoru:
DCAD = [(%Na/0,023) + (%K/0,039)] – [(%Cl/0,0355) + (%S/0,016)] (mEq/100 g s.m.), podstawiając w miejsca pierwiastków – ich % koncentrację w dawce pokarmowej.
Wybierając sole anionowe dla naszych krów, warto postawić na produkty będące kombinacją różnych soli: chlorków, fosforanów i siarczanów. Nie tylko gwarantują one lepszy efekt, ale przede wszystkim unikamy w ten sposób kolejnych problemów żywieniowych: jony siarki obecne są w wodzie, więc stosując duże ilości siarczanów narażamy zwierzęta na nadmiar tego makroelementu w dawce. Nadmiar fosforu hamuje z kolei przekształcenie witaminy D3 w formę aktywną (1,25(OH)2D3), co ogranicza możliwość przyswajania wapnia z paszy i jego mobilizację z kości.
Jak ocenić poziom zagrożenia hipokalcemią?
Najprostszym sposobem na wychwycenie krów zagrożonych zaleganiem poporodowym, jest badanie pH moczu. Po wprowadzeniu soli anionowych paszowych na 3 tygodnie przed spodziewanym wycieleniem, kontrolujemy pH moczu co kilka dni aby zweryfikować czy zastosowana dawka przynosi efekt lub czy nie jest z kolei zbyt silna. Efekt jaki chcemy uzyskać to pH moczu poniżej 7. Jeśli zdecydowaliśmy się na dodatki paszowe podawane tuż przed wycieleniem, badanie pH moczu przeprowadzamy na 3 dni przed spodziewanym terminem porodu. Jeśli pH wynosi powyżej 7, na dwa dni przed porodem podajemy funkcjonalny dodatek paszowy (wlewkę/bolus). Zanim dojdzie do mobilizacji wapnia z kości przy udziale PTH, mija około 48 godzin.
Pobranie moczu do badania pH wymaga obserwacji krowy, wymaga czasu i cierpliwości. Łatwiejszym rozwiązaniem jest kilkunastosekundowy masaż okolic pomiędzy sromem a zawieszeniem wymienia – stymuluje to krowę do oddania moczu, o ile nie zrobiła tego chwilę wcześniej.
Pobieranie moczu od krowy – masaż okolicy sromu 
Badanie pH moczu. Wynik 9,0 oznacza wysokie zagrożenie wystąpieniem hipokalcemii po wycieleniu.
A co po wycieleniu?
Jeśli nie udało nam się uniknąć problemu hipokalcemii, ustalamy postępowanie odnosząc się przede wszystkim do wieku krowy. U jałówek zaleganie poporodowe zdarza się znacznie rzadziej niż u krów powyżej trzeciej laktacji (częstotliwość wzrasta wraz z wiekiem). Zanim pojawią się problemy ze wstawaniem, warto podać produkt wapniowy: wlewkę lub bolus. To na co warto zwrócić uwagę, to aby w składzie były co najmniej dwa (a najlepiej trzy – cztery) źródła wapnia o różnym okresie uwalniania i o różnej kwasowości – najlepsze będzie połączenie składnika o niższym pH (poniżej 6) ze składnikiem o wyższym pH (powyżej 6).
| Materiał paszowy | Informacje |
| Chlorek wapnia (pH 4,5) | Najpopularniejsze źródło wapnia. Mocno drażniący, wlewka wymaga prawidłowego podania. Średnia przyswajalność, uwalnia się bardzo szybko ale nie działa zbyt długo. Jego działanie powinno być wzmacniane innymi źródłami wapnia. |
| Węglan wapnia (pH 8,5) | Niezbyt efektywne źródło wapnia – niski stopień przyswajalności ze względu na pH żwacza powyżej 5,5. Jeśli ma działać efektywnie, musi być podawany ze składnikami obniżającymi pH (np. chlorek wapnia). |
| Mrówczan wapnia (pH 8) | Zwiększa ilość jonów wapnia we krwi, ale nie może być jedynym źródłem tego składnika. Łączenie go z węglanem wapnia jest nieefektywne – jako związek zasadowy, będzie zmniejszać przyswajalność węglanu. |
| Pidolan wapnia (pH 6) | Może stanowić niewielki udział w suplementacji z uwagi na przyswajalność na poziomie 90%, niezależnie od pH przewodu pokarmowego. W połączeniu np. z chlorkiem wapnia, zaopatruje organizm w wapń przez dłuższy okres czasu. |
| Fosforan jednowapniowy (pH 4,5) | Związek o wysokiej zawartości i przyswajalności (do 84%) zarówno wapnia jak i fosforu. W okresie poporodowym zapobiega jednocześnie zaleganiom na tle hipokalcemii i hipofosfatemii. |
Odpowiednie bilansowanie pasz pod kątem koncentracji kationów i anionów a także zapobieganie hipokalcemii z wykorzystaniem soli anionowych lub dodatków funkcjonalnych, to szczególnie ważne elementy pozwalające dbać o zdrowie krów oraz ekonomikę gospodarstwa. Zwracając uwagę na koszty zalegania poporodowego, a także opóźniony start laktacji (i pierwszej rui), wydatki poniesione na profilaktykę hipokalcemii uznać można za inwestycję w zdrowie oraz dobrą wydajność krów, co z pewnością przełoży się na ekonomiczny zysk i prawidłowe funkcjonowanie zwierząt w stadzie. Natomiast po wycieleniu, przy braku wcześniejszej profilaktyki hipokalemii, warto wdrożyć doustne podanie wapnia (i ewentualnie innych makroelementów) jak najszybciej, co może pozwolić uniknąć zalegania poporodowego.
mgr inż. tech. wet. Izabela Gwincińska
