Zjawisko cichej rui jest powszechne u wysokowydajnych krów. Polega ono na braku manifestowania zewnętrznych objawów rujowych występujących u naszych zwierząt. Szacuje się, że każdy dzień opóźnienia kolejnej laktacji kosztuje hodowcę około 20 zł!
Przyczyny cichej rui
Przyczyną opóźnionej owulacji jest najczęściej nieprawidłowe żywienie w pierwszym okresie laktacji. W tym okresie zapotrzebowanie na energię u zwierząt jest najwyższe, a jej niedobór prowadzi do występowania cichej rui. Zbyt mała ilość estrogenów produkowanych przez rozwijające się pęcherzyki oraz zbyt duża ilość progesteronu (uwalnianego z tkanki tłuszczowej) nie pozwala na wystąpienie typowych objawów rujowych. Mogą wystąpić słabe oznaki rui, w postaci małej ilości rzadkiego śluzu rujowego, ale zwykle nie są zauważane przez hodowców.
Trzeba pamiętać również o możliwości wystąpienia poporodowej nieczynności jajników (acykli) co wiąże się z brakiem cyklu jajnikowego, brakiem czynnych struktur jajnikowych oraz niskim stężeniem hormonów jajnikowych. Prowadzić może do tego np. trudny poród, zatrzymanie łożyska, poporodowe zapalenie macicy, porażenie poporodowe, ostre zapalenie wymienia, a także ketoza. Stwierdzić to można poprzez badanie rektalne zwierzęcia najlepiej przy pomocy USG.
Rodzaje cichej rui
Cichą ruję możemy podzielić na:
- Cichą ruję fizjologiczną - pierwsza ruja po porodzie ,występuje owulacja, ale bez poprzedzających ją objawów. Najczęściej w kolejnym cyklu można już zaobserwować objawy rujowe.
- Cichą ruję właściwą - najczęściej jest skutkiem błędów żywieniowych.
Złe zbilansowanie dawki pokarmowej pod względem energetycznym, niedobór witamin i składników mineralnych, zbyt duża ilość białka surowego, niedobór włókna surowego, utrudniony dostęp do stołu paszowego i wody. Owulacja występuje, ale bez uwidocznienia zachowań rujowych (lub są one bardzo słabe). Brak śluzu w pochwie, przekrwienia błony śluzowej przedsionka pochwy, obrzęk sromu oraz zmiana w zachowaniu zwierzęcia (zainteresowanie otoczeniem, zwiększona ruchliwość, porykiwanie, obwąchiwanie , lizanie i obskakiwanie innych zwierząt, wyginanie grzbietu, spadek apetytu i produkcji mleka). Krowy pozostają płodne. Nieraz objawem przebytej cichej rui jest tylko niewielka ilość krwistej wydzieliny pojawiająca się po owulacji. Nie wiadomo w którym momencie inseminować krowę, pogarszają się wskaźniki rozrodu w stadzie, co prowadzi do strat ekonomicznych.
- Cichą ruja wynikającą z błędów organizacyjnych w gospodarstwie - objawy towarzyszące rui występują , ale nie są zauważane przez hodowcę.
Przy wysokiej wydajności stada tylko 37% krów rasy HF pokazuje odruch tolerancji. Krowy dające 25–30 kg mleka dziennie, manifestują ruję przez 14,7 godziny, a te które dają 55 kg – tylko 2,8 godziny. Manifestacja rui najczęściej odbywa się w nocy pomiędzy 20.00, a 6.00 rano kolejnego dnia (około 60%). Bardzo ciężko jest wtedy hodowcy wykryć ruję.
Na występowanie cichej rui mogą mieć również wpływ błędy związane ze sposobem utrzymania zwierząt. Częściej krowy nie manifestują rui na oborach uwięziowych – brak możliwości ruchu; na oborach, gdzie mamy śliską posadzkę , na której krowy nie chcą obskakiwać innych osobników; gdy mamy niewystarczająca ilość światła w oborze; gdy występuje wysoki poziom stresu – hałas, zła technika doju, niewłaściwe zachowanie personelu oraz stres cieplny powodujący zaburzenia w rozwoju pęcherzyków jajnikowych.
Sposoby na wykrycie rui
Każda grupa zwierząt podlegających wykrywaniu rui powinna być obserwowana 3 razy dziennie po około 20 minut. To pozwoli na wykrycie od 60-80% krów w rui. Ruja u bydła trwa od 18 do 24 godzin. U jałówek ten czas jest krótszy. Owulacja pojawia się między 12, a 15 godziną po ustaniu objawów rujowych.
Najlepszym momentem inseminacji jest czas od 6 do 16 godzin (średnio 12 godzin) od rozpoczęcia objawów rujowych. Wieczorem unasieniamy zwierzęta, u których ruja rozpoczęła się rano, a rano te z rują wieczorną. Niestety coraz częściej optymalny czas inseminacji skraca się do 3-4 godzin.
Bardzo dobrym rozwiązaniem jest zamontowanie na fermie urządzeń do monitorowania zwierząt. Systemy takie działają w oparciu o anteny zbierające dane ze specjalnych responderów zamontowanych na zwierzętach. Programy najczęściej monitorują przeżuwanie oraz aktywność każdej krowy i wysyłają alerty dotyczące rui oraz zdrowia w celu zapobiegania, wczesnego wykrywania i leczenia problemów zdrowotnych w gospodarstwie - prowadząc w efekcie do uzyskania lepszych wyników produkcyjnych. Hodowca dostaje powiadomienia i raporty na smartfon, tablet lub komputer, co znacznie skraca czas, który musi poświęcić na codzienne doglądanie zwierząt oraz w znacznym stopniu ułatwia z nimi pracę.
Profilaktyka cichej rui
Aby ciche ruje u krów nie powodowały strat ekonomicznych w gospodarstwie musimy w pierwszej kolejności skupić się na odpowiednim zbilansowaniu dawki żywieniowej, następnie sprawdzić czy zachowany jest dobrostan zwierząt, czy są warunki do tego aby krowa pokazała nam ruję, nastepnie kładziemy nacisk na prawidłowe wyszukiwanie rui przez doswiadczoną osobę minimum 3x dziennie po około 20min. Zmniejszenie częstotliwości lub skrócenie czasu obserwacji powoduje znaczne obniżenie wykrywalności rui.
Przy cichej rui doraźnie stosuje się również leczenie farmakologiczne, które zmierza do wywołania owulacji i unasienienia w znanym terminie, bez konieczności obserwacji rui lub z okresem obserwacji zawężonym do 5 dni. Stosujemy do tego celu iniekcję prostaglandyny, wkładki dopochwowe, programy hormonalne do sterowania rozrodem takie jak: ovsynch, presynch, double ovsynch i ich modyfikacje. Należy pamiętać, że lekarz weterynarii powinien dostosować protokół synchronizacji do możliwości organizacyjnych pracy w danym obiekcie i gospodarstwie. Nie ma jednego uniwersalnego programu do synchronizacji owulacji. Dokładny opis programów synchronizacji znajduje się na portalu ekrowa.pl w zakładce "Wiedza".
